فایلستان

گویند یکی از جمله صالحان به بازار رفت تا بنده ای خرد. غلامی را نزد او آوردند، گفت: یا غلام! چه نامی؟ گفت: فلان. گفت: چه کار کنی؟ گفت: فلان کار، گفت: نخواهم این غلام را. غلامی دیگر آوردند به او، گفت: یا غلام! چه نامی؟ گفت: آن که توأم خوانی. گفت: چه خوری؟ گفت: آن خورم که تو دهی. گفت: چه پوشی؟ گفت: آنچه توأم پوشانی. گفت: چه کنی؟ گفت: آنچه توأم فرمانی. گفت: چه اختیار کنی؟ گفت: من بنده ام بنده را به اختیار و فرمان چه کار؟ گفت: این بنده، راستینه است؛ او را بخرید.

اگر دل هر قطره را بشکافی تا هر چه در باطن آن که مخفی است ظاهر و پیدا شود با وجود آنکه قطره جزیی از دریاست از قید خودی و تعیّن جدا شده و صدها دریای پاک از آن بیرون آمده است زیرا به موجب «ماتری فی خلق الرحمن من تفاوت» جزء و کلّ در حقیقت متحد و مساوی اند.

گرچه عدد یک واحد است امّا مبدأ و منشأ همه اعداد است و سایر اعداد به واسطه او به وجود آمده اند و در حقیقت اعداد به اعتبار تکرار عدد یک به وجود می آیند. مثلاً در عدد هزار اگر یک را برداریم،هزار معنی ندارد بنابراین اگر تجلّی وحدت مطلق در موجودات و مراتب کثرات را نیز مشاهده کنی به یقین در می یابی که غیر از یک حقیقت وجود ندارد.همچنین اگرچه مبدأ همه اعداد واحد است امّا این عدد هرگز پایان و نهایتی برایش متصور نیست زیرا اعداد به اعتبار تکرار واحد پیدا و ظاهر می گردند، بنابراین برای اعداد نهایتی وجود ندارد.

عدم کارگاه صنع هستی است. هنگامی که عدم در مقابل هستی قرار گیرد و به واسطه عدم که همان تعیّنات مادی است هستی پیدا شود، وجود همچون عکس و سایه ای در عدم و در یک زمان حاصل می شود.

حقیقت اشیاء و تمامی موجودات حق است زیرا حق به خودی خود آشکار است «هو الظاهر» و پیدایی موجودات به واسطه اوست. بنابرین «الحق محسوس و الخلق معقول» خدا بوسیله حس ظاهر و خلق با نیروی عقل شناخته می شود.

کسی که از کثرت عبور کرده و به وحدت رسیده باشد یا به عبارتی از مظاهر صوری و مادی گذشته و به مقام توحید دست یافته باشد در تمام موجودات هستی، حق را مشاهده می کند و در دیدن اشیاء اولین نگاهش بر نور وجود خداوند هستی بخش می باشد زیرا حق را حقیقت اشیاء می داند.

منظور از حکمت جاوید که... باید صفت جهان شمول را نیز به آن افزود، معرفتی است که همیشه بوده و خواهد بود و خصیصه ای جهان شمول دارد؛ هم به معنای وجود داشتن در میان اقوام و ملل در سرزمین ها و اعصار مختلف و هم به معنای سروکار داشتن با اصول جهان شمول.

لحظه به آفریننده نیاز دارد; زیرا هستی های جهانِ طبیعت هستی هایی آویزان و آویخته (هویّات تعلّقی) هستند اگر لحظه ای پیدایش و آفرینش از جهان گرفته شود به کلی از هستی فرو می افتد.

ای باد صبا طرب فزا می آیی

از طوف کدامین کف پا می آیی

از کوی که برخاسته ای راست بگو

ای گرد به چشمم آشنا می آیی

کل جهان که چیزی جز اجزاء نیست حکم اجزاء را دارد. جوهر عالم در ذات خود در حال حرکت و پویش متحرک درگذر و سیال است و حقیقت آن چیزی جز پدید آمدن و نابود شدن نیست; زیرا چیزی که جوهرش سیال و گذراست بقا و سیر آن از گذشته; آینده پدید آمدن و نابود شدن است. پس کل عالم که یک پارچه نوشدن و پیدایش است در هر برهه ای از زمان که فرض شود پدید آینده است و در برهه و زمان بعد نابود شونده; زیرا در هر لحظه عالم جدیدی است و دیگر آن عالمِ برهه پیش نیست و عالمِ در این لحظه باز عالمِ لحظه بعدهم نیست. بنابراین جهان عین حرکت و پیدایش است و چون یک حقیقت همیشه نو شونده و پدید آینده است و همه آن از گذشته به آینده سیر می کند نمی توان گفت سلسله جوهریِ جهان به آغازی می رسد که پیش از آن جهانی نبوده و بخشنده مطلق بخشندگی نداشته است. این که به دنبال آغاز و نقطه شروعی برای عالم باشیم بی معناست. جهان به حکم این که یک واحد حرکت است از هر ابتدایی که فرض شود حادث است.