«اموات» و «حیات»، بلکه فعلیات را، چه کمالات اولی و چه ثوانی، از صقع حق ببین، نه مفصول و فقرائی بسته به او، نه اغنیا. و به تحقیق بگو: او هست. و مبین بلند و پست، بلکه استیفاء حساب موادّ و هیولای مجسّمه را بکن، و ببین که فعلیّت امتداد و فعلیّت قوّه هم، ظلّ نور حق است.
یکی از حق بخلق، نشان بیگانگی است و از اجابت نومیدی یکی از خلق بحق، راه مسلمانی است و شرط بندگی یکی از حق بحق وسیلت دوستی است و اجابت دستوری. او که از حق بخلق نالد درد افزاید، او که از خلق بحق نالد درمان یابد، او که از حق بحق نالد حق بیند.
دل نیست که نور حق بر او تافته نیست
جان نیست که این حدیث دریافته نیست
آن قوم که دیبای یقین بافته اند
دانند که این سخن فرا یافته نیست
از نشان خود بگریز، یکبارگی مهر ما بین. طریق اتحاد یگانگی است، و با خود بیگانگی است، از من و ما نشان دادن دوگانگی است، و دوگانگی دلیل بیگانگی است. دوگانگی آنجاست که امروز و فرداست. موحد از امروز و فردا جداست. تا موحد سایه خورشید وجود نیافت از خود وانرست، و تا از خود وانرست حق را نیافت.
هر کرا کاری رسد و آن کار او را سزد آن از وی نکوست. هر چه از حق آید و بر بنده خویش راند، از نعمت یا محنت راحت یا شدت، همه نیکوست، که خداوند همه اوست. کس را بر وی چرا و چون نیست، و آنچه وی کند به آفریده خویش از وی ستم نیست.
صدای چاوشیان رفعتی آید
بگوش آواز جان کندن آید
رفیقان رفته اند نوبت بنوبت
خوشا آن روزی که نوبت بر من آید
زیبایی جهان, زمین و آسمان و هر چه زیر این سقف لاجوردین, وجود دارد, می زید و به حیات خود ادامه می دهد, نغمه می سراید, بال به پرواز می گشاید, آغوش به عشق وامی کند, عاشقانه پر می سوزاند, به سوی آفتاب قد می کشد, به عشق جان جهان سر و جان می دهد و… به گوهر شبچراغی است, به نام انسانیت که به دست توانای خداوند در رواق رواق این جهان آویخته شده است.اگر انسان می بود و این بُعد از دو بُعد او نمود نمی یافت و خداوند در او قوه ای نمی نهاد و توانایی به او ارزانی نمی داشت که سرشت خود را به دست خود معماری کند و این کاخ بلند را بنیان بگذارد و تبلور دهد, گیتی, سرتاسر تاریک بود و هزارها خورشید, قدرت آن را نداشتند که آن را از تاریکی به درآورند و شعله های نورافشان و روشنایی ده, در جای جای آن برافروزند.
جهان انسان شد و انسان جهانی
از این پاکیزه تر نبود بیانی
تو آن جمعی که عین وحدت آمد
تو آن واحد که عین کثرت آمد
تو مغز عالمی زان در میانی
بدان خود را که تو جان جهانی
زهر چه در جهان از زیر و بالاست
مثالش در تن و جان توپیداست
جهان چون تست یک شخص معین
تو او را گشته چون جان او تو را تن
عناصر و افلاک و اشباح و ارواح وغیب و شهود و پایین و بالای آن, کتاب های الهی و صحیفه های مکرّم ربوبی و نوشته هایی است که از آسمان احدیت نازل گشته است, و هر مرتبه ای از مراتب و هر درجه ای از مدارج که در سلسله طولی و عرضی واقع است, آیاتی است که برای گوش های اهل یقین خوانده شده است.
شواهد و قراین متقن، از جمله گزارش هرودوت حاکی از آن است که آیین زرتشت در اساس، آیینی توحیدی بود که به مبارزه با شرک کهن آریایی برخاست و مغان مدافع آن بودند. بر این اساس، آیین زرتشت را آیینی توحیدی می دانند که جایگزین آیین مشرکانه مجوسی گری شده است. توضیح بیشتر این که بر اساس معارف اصیل زرتشت، آهورا مزدا خالق خیر و شر (سپنت مینو و انگره مینو) است. پس این آیین در اصل آیینی توحیدی بوده است و از همین رو پیامبر اکرم با زرتشتیان هجر به عنوان اهل کتاب رفتار کرد و آن ها را اهل ذمه دانست.