فایلستان

بر شاخ امید اگر بری یافتمی

هم رشته خویش را سری یافتمی

تا چند ز تنگنای زندان وجود

ای کاش سوی عدم دری یافتمی

عدم کارگاه صنع هستی است. هنگامی که عدم در مقابل هستی قرار گیرد و به واسطه عدم که همان تعیّنات مادی است هستی پیدا شود، وجود همچون عکس و سایه ای در عدم و در یک زمان حاصل می شود.

عدم آینه، عالم عکس و انسان

چو چشم عکس در وی شخص پنهان

انسان چشم عالم است و عالم نیز وجود حق است و حق نور این چشم است. شخصی که در آیینه نگاه می کند وقتی که آیینه پاک و شفاف باشد عکس آن شخص در آیینه دیده می شود و تصویری که در آیینه دیده می شود چون صورت شخص نگرنده است بنابراین هر چه در صورت اصلی باشد در عکس هم وجود دارد و چون صورت اصلی - شخص نگرنده - دارای چشم است پس تصویر(عکس) نیز دارای چشم است و چون چشم صورت اصلی ناظر بر چشم صورت عکس خود است پس چشم عکس هم ناظر به چشم صورت اصلی است پس حاصل کلام این است که آیا انسان که چشم عکس است دیده را یعنی انسان العین را که حق مراد است و نور دیده است و همچون چشم او را می بیند یعنی دیده انسان العین که در انسان پنهان است دیده است؟ و به عبارتی ساده تر «آیا انسان با چشم خود بینایی چشمش را دیده است؟ پس همان طور که نمی تواند بینایی چشم خود را ببیند خدا را هم که نور دیده است نمی تواند ببیند.»

قطره دریاست اگر با دریاست

ورنه او قطره و دریا، دریاست

در حقیقت دان که دل شد جام جم

می نماید اندرو هر بیش و کم

دل بود مرآت ذات ذوالجلال

در دل صافی نماید حق جمال

حق نگنجد در زمین و آسمان

در دل مؤمن بگنجد این بدان

ملک دل را کس ندیده غایتی

در احاطه حق دل آمد آیتی

مظهر شأن الهی دل بود

مظهر شأنش کماهی دل بود

هر چه تو بینی ز سفید وسیاه

بر سر کاری است در این کارگاه

جغد که شوم است به افسانه در

بلبل گنج است به ویرانه در

هر چه در این پرده نشانیش هست

در خور تن قیمت جانیش هست

گر چه ز بحر تو به گوهر کم اند

چون تو همه گوهری عالم اند

هر دو عالم که مراتب ظاهر و باطن، که همان دنیا و عقبا است در دل انسان جمع گشته است و این دل گاهی محل ظهور خشم و قهر خدا و گاهی محل ظهور لطف و رحمت الهی است.

چون هر چیزی در نهایت به اصل خود بر می گردد و از هر نقطه ای از این دایره دوباره دایره ای ظاهر می شود که آن نقطه اوّل (مرکز اولین دایره) نیز مرکز تمام دایره هایی است که حول آن می گردد و محیط دایره نیز در دابره های دیگر همان دایره اولی است، بنا بر این در حقیقت مرکز همه دوایر همان ذات حق است و غیر از او موجودی وجود ندارد.

تعیّنات و ظواهر مادی هر یک از افراد عالم را محبوس و مقیّد خود ساخته اند و نمی گذارند که سیر در عالم معنی نمایند و بر حقیقت وجودی خود واقف گردند و تمام عالم که جزوی هستند از مبدأ اصلی که کلّی است به خودی خود گرفتار و مأیوس از رسیدن به حقیقت اصلی شده اند.