فایلستان

در فصل نهم از لغت موران، آنجا که ادریس نبی از ماه می پرسد «تو را چرا وقتی نور کم شود و گاه زیادت؟ ماه پاسخ می دهد:

بدان که جرم من سیاه است و صیقل و صافی و مرا هیچ نوری نیست، و لیکن وقتی در مقابله آفتاب باشم بر قدر آنکه تقابل افتد از نور او مثالی در آیینه جرم من همچو صورت های دیگر اجسام در آیینه ظاهر شود [...] تا به حدی که هر گه که در خود نگرم در هنگام تقابل خورشید را بینم؛ زیرا که مثال نور خورشید در من ظاهر است. [...] نبینی که اگر آیینه را در برابر خورشید بدارند، صورت خورشید در او ظاهر گردد، اگر تقدیرا آیینه را چشم بودی و در آن هنگام که در برابر خورشید است در خودنگریستی  همه  خورشید را دیدی اگرچه  آهن  است. «اناالشمس» گفتی زیرا که در خود الّا آفتاب ندیدی. اگر «انا الحق»... گوید عذر او را قبول واجب باشد.

هر که از آفتاب نور الله

دل و جانش منور است چو ماه

در پی سیم و زر کجا پوید

روشنایی ز نور حق جوید

حرص و دل هر دو در یکی سینه

روی زنگی ست پیش آیینه

مکن بر نعمت حق ناسپاسی

که تو حق را به نور حق شناسی

جز او معروف و عارف نیست دریاب

ولیکن خاک می‌یابد ز خور تاب

عجب نبود که ذره دارد امید

هوای تاب مهر و نور خورشید

به یاد آور مقام و حال فطرت

کز آنجا باز دانی اصل فکرت

«الست بربکم» ایزد که را گفت

که بود آخر که آن ساعت «بلی» گفت

در آن روزی که گلها می‌سرشتند

به دل در قصهٔ ایمان نوشتند

اگر آن نامه را یک ره بخوانی

هر آن چیزی که می‌خواهی بدانی

تو بستی عقد عهد بندگی دوش

ولی کردی به نادانی فراموش

کلام حق بدان گشته است منزل

که یادت آورد از عهد اول

اگر تو دیده‌ای حق را به آغاز

در اینجا هم توانی دیدنش باز

صفاتش را ببین امروز اینجا

که تا ذاتش توانی دید فردا

وگرنه رنج خود ضایع مگردان

برو بنیوش «لاتهدی» ز قرآن

شخصی که انس با حق را سرمه چشم دارد و نور ایمان به قلب او باشد، حلاوت همنشینی با او را چشیده است; تا بدان حد که عالم محسوس را فراموش می‌کند و به مصالح حقیقی خویش قیام می‌نماید و از درد مفارقت، زاری و گریه می‌کند; و هر زمان که حالت‌شوق غالب شود، دل رنجور و جان مهجور او به زبان حال با حضرت ذوالجلال چنین گوید:
آن دل که تو دیده‌ای فگارست هنوز
و ز عشق تو با ناله زار است هنوز
و آن آتش دل بر سر کار است هنوز
و آن آب دو دیده برقرار است هنوز

خوبان همه چو صورت تو دلنشین چو جانی

گر گوش حق شنو هست هم اینی و هم آنی

از شوق روی دلبر دارم دلی بر آذر

ای پرده دار آن در زان پرده کی نشانی

با دوست همنشینیم و ز هجر او دلم خون

تا سر این بگوید کویار نکته دانی

هر دل که نور حق دید جز نور حق نباشد

نی نزد او زمینی است نی پیشش آسمانی

بی انتظار محشرحق بین فنای کل دید

گشتی چو فانی از خود گردید خلق فانی

چون هست عکس یکتا نبود دو چیز همتا

در ملک هست جز هست چون نیست، نیست ثانی

امروز جلوهٔ وی رندان کهن شمارند

کور است در هر آنی روی نوی و آنی

سر دهانت ای شه معلوم کس نگردید

هم زان دهد گر آید اسرار رابیانی

 توحید در دلهای مؤمنان بر قدر درد دلها بود، هر آن دلی که سوخته تر و درد وی تمامتر با توحید آشناتر و بحق نزدیکتر.

صیقلی کردن نهانگاه انسانی  تا قابل تجلیّات حق شود و نفس چون آینه‌ای زنگار زدوده گردد که بسوی حق گرفته شده، و دستیار درین مرحله فکری لطیف و عشقی عفیف است.

قلب را قرار و توقف نیست , علی الدوام متقلب است که فارسی آن دگرگونی است و تکرار در تجلی نیست لذا هیچ اسمی از اسماء الله مکرر نمی شود , مثلا اسم شریف نور در هر آنی ظهوری خاص دارد ([ کل یوم هو فی شأن]) که کله هو شأن است و یوم هنگام ظهور است و هر دم ظهورات و تجلیات غیر متناهی است , صاحب قلب در قبول تجلیات حق احق است نه صاحب عقل که این عقال است و آن در تقلب و تنوع است , ذاکر را در هر حال حالی خاص است و در آن حال اسمی را که ذاکر است به معنایی است که همان اسم در حال بعد به معنی دیگر است , مثلا الله را که مریض و جایع وضال ندا می کنند آن یا شافی دومی یا رازق و این یا هادی گوید .

از جمله ضروریات دانستن این است که هر فعلی و عملی صورتی دارد در عالم برزخ که آن فعل بر آن صورت بر فاعلش ظاهر می شود بعد از انتقال او به عالم برزخ و جزاء همین است که انما هی اعمالکم ترد علیکم , وجزاء بما کانوا یعملون , والناس مجزیون بأعمالهم .

از شمارِ دو چشم یک تن کم

و زشمارِ خرد هزاران بیش