فایلستان

به واسطۀ همین طبقۀ دخان است که ستاره های «ذوذوابه» دیده می شود؛‏‎ ‎‏چون گاهی بعضی از ستاره ها دیده می شوند که گویا زلفهای پریشان در اطراف دارند و‏‎ ‎‏آن در حقیقت قسمتی از همان دخان است که به جهت مجاورت با آتش، آتش گرفته و‏‎ ‎‏اجزاء متراکم ارضیه مشتعل شده اند و کوکبی که محاذی با آن قرار دارد «ذوذوابه» دیده‏‎ ‎‏می شود. و اگر کوکب، محاذی با اول آن اجزاء مشتعله قرار گیرد از دور چنین دیده‏‎ ‎‏می شود که گویا کوکب دم دارد.‏همچنین گاهی در آسمان یک چیز نورانی مانند نیزه و یا چیزی مثل عماد و استوانه‏‎ ‎‏دیده می شود در صورتی که نازک باشد به آن نیزک ـ معرّب نیزه ـ و اگر کلفت باشد به‏‎ ‎‏آن عماد گویند.‏‏گاهی ما در آسمان شهاب می بینیم و علت آن این است که مقداری از دخان جمع‏‎ ‎‏شده و یک قسمت آن آتش گرفته و سوخته و محو می شود و قسمت دیگر شعله ور‏‎ ‎‏می گردد و به نظر ما چنین می رسد که تند آمد و رفت و از دید ما غائب شد و در‏‎ ‎‏حقیقت یک طرف سوخته و محو می شود و وقتی آتش به طرف دیگر سرایت می کند‏‎ ‎‏به نظر ما می رسد که حرکت دارد، پس مادۀ همۀ اینها همان دخان است.‏‏برای نار، یک طبقه است و کرۀ نار به تبع حرکت فلکی که با آن مماس است‏‎ ‎‏حرکت می کند و تبعیت آن را در حرکت از حرکت «ذوذنب» کشف کرده اند؛ زیرا از‏‎ ‎‏اینکه دیده می شود که کوکب ذوذنب طلوع نموده و غروب می کند و گاهی در یک‏‎ ‎‏جای آسمان است و گاهی در جای دیگری از آن است، معلوم می شود که دخان هم‏‎ ‎‏حرکت می کند و باید حرکت دخان به تبع حرکت کرۀ نار باشد، بنابراین کرۀ نار به تبع‏‎ ‎‏فلک حرکت نموده و حرکت فلک باعث حرکت کرۀ نار، که مجاور با اوست، می شود.‏نار را اصل اصیلی از عناصر دانسته اند.

ماء یک طبقه است و هوا چهار طبقه است؛ زیرا هوا یا با بخار، یعنی اجزاء صغار‏‎ ‎‏آب که به واسطۀ حرارت تلطیف شده است، مخلوط می باشد و یا با بخار مخلوط‏‎ ‎‏نیست.‏‏قسم دوم، یا با نار مخلوط است و یا با نار مخلوط نیست و قسم اول نیز به هوایی‏‎ ‎‏که عکس ضوء از شمس و غیر شمس که عبارت از وجه ارض باشد به آن منتقل‏‎ ‎‏می شود و به هوایی که عکس ضوء به آن نمی رسد تقسیم می گردد.‏‏قسم اخیر، یعنی هوایی که با بخار مخلوط بوده و عکس ضوء به آن واصل نیست‏‎ ‎‏زمهریر است و ماقبل آن، یعنی هوایی که با بخار مخلوط بوده و عکس ضوء به آن‏‎ ‎‏منتقل می شود ما قبل الارض و الماء است.‏اگر مبدأ شروع طبقات را از طرف ارض و ماء قرار دهیم این طبقه قبل از زمهریر‏‎ ‎‏بوده و اگر مبدأ شروع طبقات را از طرف کرۀ نار اخذ نماییم این طبقه که اطراف ارض‏‎ ‎‏و ماء واقع شده و ضوء در آن منعکس شده است بعد از زمهریر خواهد بود.‏طبقۀ دوم ـ بنابر اینکه طبقات را از طرف کرۀ نار شروع نماییم ـ هوای خالص است‏‎ ‎‏که از طرف علو به اجزاء ناریه و از طرف سفل با بخار مختلط نیست و همین طبقه،‏‎ ‎‏طبقۀ سوم است. اگر از طرف زمین شروع به تعداد طبقات کنیم طبقۀ اول از طرف کرۀ‏‎ ‎‏نار و طبقۀ چهارم از طرف زمین طبقۀ دخان است، گرچه جسم ارضی، به واسطۀ آتش‏‎ ‎‏و حرارت تلطیف می گردد، ولی چون جسم ارضی که آتش به آن اصابت کرده دارای‏‎ ‎‏کثافت می باشد لذا قسمتی از اجزاء آن به آتش مبدل نشده و به نحو مخلوط بالا رفته‏‎ ‎‏و تـا حول کرۀ نار تصاعد می نمایند. بنابراین در آنجا اجزاء ارضیه با هوا مخلوط‏‎ ‎‏می گردد.‏‏و این طبقه از هوا طبقۀ دخان است و به خاطر همین طبقه است که آسمان سبز‏‎ ‎‏دیده می شود.‏

ارض دارای سه طبقه است: یک طبقه گِل است و آن طبقۀ مجاور با ماء است و‏‎ ‎‏طبقۀ دیگر صرف خاک است و آن محیط به مرکز است و طبقۀ دیگر هم آن طبقه ای‏‎ ‎‏است که مسکن موالید ثلاثه است به خاطر گودیهای عمیقی که روی زمین در طرف‏‎ ‎‏جنوب هست که آب آنها را فرا گرفته و در آنها جمع شده است ربع ارض خشکی‏‎ ‎‏است و آن در طرف شمال می باشد.‏‏البته مخفی نماند که اشکالی بر این سخن وارد می شود و آن این است که اگر کرۀ‏‎ ‎‏آب دارای مکان طبیعی است چنانکه باید چنین باشد خروج آن از مکان طبیعی‏‎ ‎‏خویش بدون قسر قاسر ممکن نیست. و اگر فرضاً کرۀ خاک نابود گردد باید کرۀ آب‏‎ ‎‏که مکان طبیعی آن را بالاتر از خاک دانسته اند، کرۀ مجوّفی باشد و حال آنکه مقتضای‏‎ ‎‏سخن مذکور این است که کرۀ آب بدون قسر قاسر از مکان طبیعی خود خارج شده‏‎ ‎‏باشد.‏‏لذا بعضی چنین گفته اند: علت جمع شدن آب در طرف جنوب این است که‏‎ ‎‏وقتی شمس در طرف شمال قرار می گیرد در اوج خود بوده و هنگامی که در‏‎ ‎‏طرف جنوب زمین واقع می شود در حضیض می باشد که مدت آن هم حدود شش‏‎ ‎‏ماه است. موقعی که شمس به حضیض نزدیک می شود حرارت در طرف جنوب‏‎ ‎‏زیاد شده و چون حرارت آب را جذب می کند آب به آن طرف مجذوب گشته و‏نتیجه ربع مسکون در طرف شمال خشک شده است.

کواکب ثوابتی که رصد شده و مواضع آنها تعیین شده است هزار و بیست و‏‎ ‎‏دوتاست و همۀ آنها را در یک شب نمی توانسته اند رصد کنند؛ زیرا یک قسمت از آنها‏‎ ‎‏در آن شب در بالای سر بوده و قسمت دیگر تحت ارض و از دید مخفی بوده است؛‏‎ ‎‏لذا برای اینکه بتوانند آنها را شمرده و رصد نمایند از اجتماع کواکب در تمام آسمان‏‎ ‎‏صورتی از صور موجودات توهم نموده و سپس آنها را می شمرده اند. به این نحو که‏‎ ‎‏فلان کوکب در شکم و فلان کوکب در ذنب است و ذنب فلان شکل چقدر است و سر‏‎ ‎‏آن چه اندازه است؟‏‏چهل و هشت صورت در تمام آسمان تخیل نموده بودند که بیست و یک عدد از‏‎ ‎‏آنها در طرف شمال از منطقة البروج و پانزده عدد از آنها در طرف جنوب آن و دوازده‏‎ ‎‏عدد از آنها هم مانند حَمَل و غیر آن روی خود دایرۀ منطقه واقع می باشند.‏

شمس با سیر خود چهار فصل را ایجاد می نماید؛ زیرا دایرۀ منطقة البروج که از دو‏‎ ‎‏قطب عالم می گذرد با دایرۀ معدل النهار که به دور عالم کشیده شده تقاطع پیدا نموده و‏‎ ‎‏دایرۀ منطقة البروج دایرۀ معدل را نصف می نماید و در نتیجه عالم به دو قسمت شمالی‏‎ ‎‏و جنوبی تقسیم می شود و همچنین معدل النهار هم منطقة البروج را تنصیف می کند و‏‎ ‎‏لذا شش برج در طرف شمال و شش برج در طرف جنوب واقع می شود و چون فلک‏‎ ‎‏شمس با منطقة البروج منطبق می باشد بنابراین شمس شش ماه در بروج شمالی و‏‎ ‎‏شش ماه در بروج جنوبی خواهد بود.‏‏دو نقطه ای که محل تقاطع معدل النهار و منطقة البروج است یکی نقطۀ اعتدال‏‎ ‎‏ربیعی و دیگری نقطۀ اعتدال خریفی است. شمس با طی نود درجه رو به بالا ازنصف‏‎ ‎‏بالایی دایرۀ منطقه به نقطۀ اعتدال ربیعی که اول بهار است رسیده و با طی نود درجه رو‏‎ ‎‏به پایین از آن به نقطۀ انقلاب صیفی که اول تابستان است می رسد و به همین منوال‏‎ ‎‏نصف پایینی دایره را نیز پیموده و فصول چهارگانه پدید می آید.‏

مدینه فاضله مانند بدنی تام‌الاعضاء و تن‌درست است که همه اعضای آن در راه تمامیت و ادامه زندگی حیوانی و حفظ آن همکاری می نمایند. بر این اساس، نحوه شکل‌گیری مدینه فاضله و ارتباط افراد و جایگاه هر یک از افراد در نظام اجتماعی مدینه فاضله شبیه شرایط حاکم بر وجود انسان است. از این‌رو، همان‌گونه که در مراحل تکوینی انسان، ابتدا قلب به وجود می‌آید و بعد سایر اعضا و جوارح شکل می گیرند، به علاوه مرتبت هر یک از اعضا بستگی به نزدیکی و دوری از قلب دارد، در مدینه فاضله نیز جایگاه هر یک از بخش‌های جامعه به همین شکل است. البته نباید پنداشت که اساس شکل‌گیری مدینه فاضله بر این تشبیه اندام‌وار استوار است.

«النّار أخ النّور الاسفهبد» ، و نفس حیّ است و حیات مطهّر»

همه از آن، و حسنت خوشه‌چینند

که «آن» حسن را، دریا و کانی‌

مبین بر ظاهرت، کز روی باطن‌

جهان جانی و جانِ جهانی‌

چنین فرشی و بی‌سامان بشاید

که عرشیّ و شهِ سامانیانی‌

به جان باشد سپهرت، گویِ چوگان

‌به تن، گر قبضه زین خاکدانی

‌که دائم، جانِ او، انباز جسم است

‌تو آخر خارج از کون و مکانی

دل به امید صدایی که مگر در تو رسد
ناله ها کرد در این کوه که فرهاد نکرد

گر بودی کمال اندر نویسایی و خوانایی    

چرا آن قبله کل نانویسا بود و ناخوانا