فایلستان

گهی از دَوْر دارد سیر معکوس

گهی اندر تسلسل گشته محبوس

دَوْر ‌ در لغت به معنی گشتن و چرخیدن و در اصطلاح فلسفه هر گاه معلولی دارای علت باشد و آن علت خود معلول علتی دیگر باشد و همین امر ادامه یابد تا به علت اول رسد، گویند دور حاصل شده است.تسلسل ‌ در لغت به معنی زنجیر و زنجیر حلقه در حلقه است. و در اصطلاح فلسفه هر گاه معلولی دارای علتی باشد که این علت دارای علتی دیگر و علت ثانی خود دارای علتی ثالث باشد و این امر تا بی نهایت ادامه داشته باشد و هیچگاه به علت اول برنگردد، این عمل را تسلسل گویند.فلاسفه دو اصل دور و تسلسل را باطل می شمارند و از آن استفاده کرده خدا را اثبات می کنند.بنا بر این فیلسوف زمانی به علت اصل دَوْر راه به جایی نمی برد و مرتب سیر معکوس را طی می کند و به جای اول می رسد و متوقف می شود و زمانی هم بخاطر این که علت ها یکی بعد از دیگری زنجیروار پشت سر هم خود نیازمند علتی دیگرند و اصل تسلسل را به وجود می آورند زندانی اصل تسلسل گشته است و رهایی ندارد.کلمه تسلسل نیز با کلمه محبوس مناسبتی دارد زیرا زندانی را معمولاً به زنجیر می بندند واز این ارتباط سود برده است و کلام را به نوعی زینت بخشیده است.

چو آیات است روشن گشته از ذات

نگردد ذات او روشن ز آیات

همه عالم به نور اوست پیدا

کجا او گردد از عالم هویدا

نگنجد نور ذات اندر مظاهر

که سبحات جلالش هست قاهر

رها کن عقل را با حق همی باش

که تاب خور ندارد چشم خفاش

در آن موضع که نور حق دلیل است

چه جای گفتگوی جبرئیل است

فرشته گرچه دارد قرب درگاه

نگنجد در مقام «لی مع الله»

چو نور او ملک را پر بسوزد

خرد را جمله پا و سر بسوزد

بود نور خرد در ذات انور

به سان چشم سر در چشمه خور

چو مبصر با بصر نزدیک گردد

بصر ز ادراک آن تاریک گردد

سیاهی گر بدانی نور ذات است

به تاریکی درون آب حیات است

سیه جز قابض نور بصر نیست

نظر بگذار کین جای نظر نیست

چه نسبت خاک را با عالم پاک

که ادراک است عجز از درک ادراک

سیه رویی ز ممکن در دو عالم

جدا هرگز نشد والله اعلم

چه می‌گویم که هست این نکته باریک

شب روشن میان روز تاریک

در این مشهد که انوار تجلی است

سخن دارم ولی نا گفتن اولی است

خلق و حق را به همدگر بیند

آفتاب است و در قمر بیند

نور حق را به نور حق نگرد

نور خود را به نور خود بیند

ترا که داند که ترا تو دانی، ترا نداند کس، ترا تو دانی بس. ای سزاوار ثناء خویش و ای شکر کننده عطاء خویش! رهی بذات خود از خدمت تو عاجز و بعقل خود از شناخت منت تو عاجز، و بکلّ خود از شادی بتو عاجز، و بتوان خود از سزای تو عاجز.کریما! گرفتار آن دردم که تو درمان آنی، بنده آن ثنا ام که تو سزای آنی، من در تو چه دانم تو دانی، تو آنی که گفتی که من آنم آنی.

آن بود که هیچ چیز اندر بند وی ناید، و وی اندر بند هیچ چیز نشود و این عبارت از عین فنا بود؛ که فانی صفت، مالک نبود و مملوک نه؛ از آن‌چه صحت ملک بر موجودات درست افتد و هیچ چیز را، از متاع دنیا و زینت عقبی، ملک نکند و خود اندر تحت حکم و ملک نفس خود نیاید. سلطان ارادت خود را از غیر بگسلد تا غیر طمع بندگی از وی بگسلد. و این قول لطیف است مر آن گروه را که به فنای کلی گویند.

مرین راه را چون بپایان برند؟

که در منزل اوّلش جان برند

ذکر حق شنید، چراغ آشنایی دید، و با روز نخستین رسید. اجابت لطف شنید، توقیع دوستی دید، و بدوستی لم یزل رسید. این جوانمرد اول نشانی یافت بی دل شد، پس باز یافت همه دل شد، پس دوست دید و در سر دل شد.

گواهی نماز بر راستی کلیمه شهاده چنانست که نماز کردن حقی است که همی گزارده شود از حقهای شهاده و نماز یکی است و بدو هنگامست یا بوقت است چون فریضه یا بنا وقت چون نافله برابر نفی و اثبات اندر شهاده ناوقت چون نفی و بوقت چون اثبات و نماز بر سه رویست چون فریضه و سنت و نافله برابر سه حرفها که بنیاد شهاده بر آنست و نماز از چهار رکعت بیش نیست بیک سلام برابر چهار کلیمه که اندر شهاده است، و بنماز اندر هفت جای از اندام نماز کن بر زمین بر آید چون دو قدم و دو زانو و دو کف دست و یک پیشانی برابر هفت فصل شهاده، و بنماز اندر دوازده کار است که تمام نماز اندر آنست چون تکبیر نخستین و استادن و الحمد و سوره خواندن و رکوع کردن و تکبیر رکوع و سجده کردن و تکبیر سجود و سمع الله لمن حمده گفتن و تحیات خواندن و سلام دادن برابر دوازده حرف شهاده.
 

إِنَّمَا مَثَلُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا کَمَاء أَنْزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ فَاخْتَلَطَ بهِ نَبَاتُ الأَرْضِ مِمَّا یَأْکُلُ النَّاسُ وَ الأَنْعَامُ حَتَّی إِذَا أَخَذَتِ الأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَ ازَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُهَا أَنَّهُمْ قَادرُونَ عَلَیْهَا أَتَاهَاأَمْرُنَا لَیْلاً أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَصِیدًا کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بالأَمْس کَذَلِکَ نُفَصِّلُ الْآیَاتِ لِقَوْم یَتَفَکَّرُونَ.

«در حقیقت، مثل زندگی دنیا، بسان آبی است که آن را از آسمان فرو ریختیم پس گیاه زمین از آنچه مردم و دامها می خورند با آن درآمیخت، تا آنگاه که زمین پیرایه خود را برگرفت و آراسته گردید و اهل آن پنداشتند که آنان بر آن قدرت دارند، شبی یا روزی فرمان ویرانی ما آمد و آن را چنان درو شده کردیم که گویی دیروز وجود نداشته است. این گونه نشانه های خود را برای مردمی که اندیشه می کنند به روشنی بیان می کنیم».

کسی که سرّ او معدن راز بود، و دل او در در قبضه ناز بود، و بر پیشانی او نشان اقبال بود، و در دیده یقینش نور اعتبار افعال ذی الجلال بود، از اسرار و رموز این کلمات درین آیات آگاهی دارد، و واقف بر این احوال بود.