از جمله ضروریات دانستن این است که هر فعلی و عملی صورتی دارد در عالم برزخ که آن فعل بر آن صورت بر فاعلش ظاهر می شود بعد از انتقال او به عالم برزخ و جزاء همین است که انما هی اعمالکم ترد علیکم , وجزاء بما کانوا یعملون , والناس مجزیون بأعمالهم .
حقیقت صور مدرکه اشیاء که علم نفس اند شأنی از شئون نفس اند و این نه انقلاب حقیقت است بلکه ارتقا و جهش نفس از نقص به کمال است .
چون شأن همه موجودات این است که معلوم نفس انسانی گردند , و شأن نفس نیز این است که تواند از مرتبه عقل هیولانی به مرتبت عقل مستفاد و عقل بسیط رسد بلکه بر آنها نیز محیط شود , لذا از ظلمت جهل به جهان نور علم انتقال می یابد و به دانستن هر حقیقت علمی کلی بابی از عالم غیب برویش گشوده می شود چه اینکه علم وجودی نوری و محیط و مبسوط و بسیط است . و همچنین درجه درجه که بر نردبان معرفت ارتقاء می یابد سعه وجودی او و گسترش نور ذات او و اقتدار و استیلای وی بیشتر می شود و آمادگی برای انتقالات بیشتر و قویتر و شدیدتر , و سیر علمی بهتر پیدا می کند .
هر یک از ظرفهای جسمانی را حد معینی است که گنجایش آنها را تحدید می کند , مثلا پیمانه ها و برکه ها و دریاچه ها و دریاها هر یک را اندازه ایست که بیش از آن اندازه آب را نمی پذیرند , به خلاف نفس ناطقه انسانی که هر چه مظروف او که آب حیات علوم و معارف است در او ریخته شود سعه وجودی و ظرفیت ذاتی و گنجایش او بیشتر و برای فرا گرفتن حقائق بیشتر آماده تر می شود .
خاک چون عنقا و آدم اوج اوست
فعل حق دریا و عالم موج اوست
در حضیض موج او بس اوجهاست
موجها دریا و دریا موجهاست
موت فناء و عدم نیست بلکه جدایی انسان از غیر خودش و انتقال او از نشأه دیگر است
پس بدانکه جنت و نار در ارواح اند نه ارواح در جنت و نار , بلکه در اطلاق کلمه درکه مشعر به ظرفیت است خیلی دقت باید . پس بدانکه جنت و نار را در همه عوالم مظاهر است .
با دنیا آخرت است , نفرمود بعد دنیا آخرت است تا آخرت در طول زمانی دنیا قرار گیرد . و فرمود قرینی که با تو دفن می شود حی است و محشور نمی شوی مگر با او , و وحشت نمی کنی مگر از وی به خصوص که در آخر فرمود : آن قرین فعل تو است .
مصدر به مثل هستی مطلق باشد
عالم همه اسم و فعل مشتق باشد
چون هیچ مثال خالی از مصدر نیست
پس هر چه در او نظر کنی حق باشد
انفطار , انشقاق و ظهور شی ء از شی ء است یقال تفطر الشجر بالورق والنور , برگ و گل از درخت منفطرند و قائم به درختند بلکه جزء درخت و شأنی از شئون اویند .