-(هیئت و نجوم) ابو ریحان گوید سطح منطقه البروج همه گویهای ستارگان سیاره را همه برد،و بهر کره‌ای دایره‌ای کند موازی مر منطقه را،و آن دایره فلک ممثل آن ستاره است که آن کره او راست.و ممثل از آن جهت نام کردند که او را موازی است و در سطح و مرکز هر دو یکی ست،پس بر مثال اوست.و بخشهای این هم بخشهای آنست.
-(اصطلاح هیئت) ابو ریحان در ترسیم فلک معدل المسیر گوید:
اگر مرکز فلک تدویر بمدتهای راست قوسهای راست رفتی از حامل،وسط ستاره،آنک رفتن میانگی اوست،بر حامل بودی،و زاویه‌های وسط بر مرکز او بودی آن قوسها.و لکن چون بنگریم،زاویه‌های رفتن مرکز فلک تدویر بمدتهای راستبر مرکز حامل نه راست همی‌یابیم .آنکه راستیشان بر نقطه‌ای باشد که دوری از مرکز حامل همچند دوری مرکز حامل است است از مرکز عالم.و آن نقطه را مرکز معدل المسیر خوانند.و هر سه مرکز بر یکی خط مستقیم‌اند.وین سه علوی راست با زهره.و شاید که بر این نقطه فلکی دارای همچند حامل،و وسط از محیط او کنی.و شاید که وسط بزاویه‌ها داری بر این نقطه بی‌آنکه بروی فلک کشیده بود.
اصطلاح هیوی) هفت فلک کلی که ویژه هفت سیاره است فلک کلی گویند یعنی فلک کلی آن کواکب چون در ضمن هر یک از آن افلاک افلاک دیگری است که افلاک جزئی نامند، فلک کلی هر کوکبی را ممثل نامند،از آن جهت که مماثل فلک البروج است.از لحاظ مرکز یعنی از لحاظ مرکز با فلک- البروج متحد است و مناطق و اقطار آنها نیز در محاذات منطقۀ فلک البروج است و در حرکات نیز با او موافق است،هم در مقدار و هم در جهت باستثنای ممثل قمر که مقدار آن از سایر ممثلات نیز زیادتر است البته منطقۀ هر یک از ممثلات را نیز مجازا ممثل گویند از باب نامگذاری کل بنام جزء و چون حرکاتی که از سیارات مشاهده میشود متشابه نمی‌باشند و باید حرکات اجرام سماوی متشابه باشد بناچار برای توجیه حرکات در ثخن ممثلات افلاک دیگری اثبات کرده‌اند که پارۀ شامل زمین بود و پارۀ نبود مثلا آفتاب را گویند دو فلکاست یکی کلی که ممثل است و دیگری خارج مرکز.
-(اصطلاح هیئت) ابو ریحان بیرونی گوید:فلک حامل فلکی است همچون فلک اوج مرکز او بیرون از مرکز عالم است و سطح آن بسطح فلک مایل است و فلک تدویر را همی‌برد چنانکه مرکز فلک تدویر بر محیط او سوی توالی بروج همی‌رود .
-(اصطلاح هیئت و نجوم) هر یک از کواکب هفتگانه را فلکی است کوچک که در آن دوران میکند و آن را فلک تدویر آن کوکب نامند و افلاک تدویر خود در افلاکی دیگر دوران میکنند که خارج از مرکزاند و همۀ این تدویرات و خارج از مرکزها واقع در سطح فلک البروجند که محیط بسایر افلاک است.
-(اصطلاح هیئت) فلکی که مرکز ثوابت است و ثوابت بقول هیئت بطلمیوس واقع در ثخن آن میباشند رجوع به معدل النهار شود.
-(اصطلاح هیئت) فلک الافلاک را گویند بدان جهت که ساده و بی‌ستاره است و باعتبار دوری آن از مرکز زمین فلک اقصی نامند و همین طور بهمین اعتبار فلک اعلی نامند و از این جهت که جهان جسمانی مطابق با هیئت بطلمیوسی واقع در داخل محدودۀ فلک اطلس است آن را محدود الجهات نامند و یا فلک محدد در لسان شریعت با اقتباس از روایات و قرآن مجید عرش الرحمن نامند.
قرآن در مقام بیان سستی پایه‌های زندگی برخی افراد آن را به خانة عنکبوت تشبیه میکند: «مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِیَاء کَمَثَلِ الْعَنکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتاً وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنکَبُوتِ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ»(عنکبوت:۴۱)؛ داستان آنان که جز خدا دوستانی گرفته‌اند مانند داستان عنکبوت است که خانه‌ای ساخته است و هر آینه اگر می دانستند، سست‌ترین خانه‌ها خانه عنکبوت است.چون سستی خانة عنکبوت برای همگان قابل درک بوده، به آن مثال زده است. بنابراین مثل آوردن، کاری عاقلانه است و استحیا و خجالت در مورد آن روا نیست.
قمر دارای بیست و هشت منزل است و هر روز، قمر در یک منزل از این منازل می باشد و چون این منازل را طی می کند چهارده منزل کامل در میان ماه و آفتاب واقع می شود. و به تدریج که از آفتاب دور می شود نورش بیشتر می شود تا پس از طی چهارده منزل که در مقابل آفتاب قرار می گیرد و این حالت را بدر گویند و چون از مقابل ماه بگذرد نورش کمتر می شود تا به هلال تبدیل شود. ماه در طی منازل خود هنگامی که از مقابل آفتاب دور و به آن نزدیک می شود نور آن کمتر می شود تا مثل حالت اولیّه همچون چوب خشک خوشه خرما هلالی و قوس دار می شود. و این افزونی و کاهش نور ماه به واسطه حکمت خداوند است که همانا او دانا و آگاه است.
در طبیعیات فلسفه افلاک مجسمه حقیقی و آسمانهای جسمانی واقعی تلقی شده است . و فلک را جسم شفاف می دانند که حاجب ماورای خود نیست , چنان که همه کواکب ثوابت و سیار مرئی اهل زمین می گردند .
افلاک مجسم بطور کلی نه فلک اند , و بعد از تجزیه بیست و چهار فلک می شوند . فلک نهم را فلک حرکت اولی دانسته اند , و فلک هشتم را فلک حرکت ثانیه ثوابت , و هفت فلک کلی دیگر را برای حرکات گوناگون هفت کوکب سیار . هر یک از این هفت فلک کلی بدین گونه تجزیه می شود : زحل و مشتری و مریخ و زهره هر یک را سه فلک است , و شمس را دو فلک است , و هر یک از عطارد و قمر را چهار فلک , که مجموع بیست و چهار فلک است , ده فلک موافق مرکزند - یعنی مرکز آنها با مرکز زمین یکی است - , و هشت فلک خارج مرکز که مرکز آنها خارج از مرکز زمین است , و اوج و حضیض کوکب , از این فلک خارج مرکز است . و شش فلک تدویرند