فایلستان

محل عبادت زرتشتیان اصطلاحاً «آتشکده» نام گرفته است. به اعتقاد زرتشتیان، آتش همان نور است که در مقابل ظلمت قرار گرفته و به همین دلیل در جهنم، تاریکی و ظلمت هست و از نور خبری نیست. به طور کلی قبل از ساسانیان آتشکده های بسیاری در ایران وجود داشت، چنان که بر اساس برخی گزارش ها گشتاسب شاه (از پادشاهان متأخّر کیانی در ناحیه بلخ و حامی زرتشت) فقط حدود 23 هزار آتشکده در ایران ساخته است. در اسطوره ها آمده است که قدیمی ترین و نخستین آتشکده ای که در ایران شناخته شده از آنِ هوشنگ شاه نوه کیومرث بود که پس از کشف آتش بنا نهاده است. فرزانه بهرام بن فرهاد صاحب شارستان عقیده دارد پیش از ظهور آشور زرتشت در شهرهای سکستان و پارس و اصفهان آتشکده هایی بوده است. داستان پیدایش آتش و ساختمان آتشکده ها بسیار دلکش و شیرین است. آتشکده های بعدی را تهمورث و فریدون شاه ساختند. فریدون در بخارا و خراسان آتشکده هایی بناکرد. کیخسرو در اردبیل آتشکده آذر کاوس را بنا نهاد. در طرف راست صحرای مرودشت در دامنه کوه های بلند رو به روی تخت جمشید یک نقش مذهبی از زمان ایلامیان در کوه تراشیده اند و برج آتش گاه بزرگی که در آن جا ساخته اند به نام کعبه زرتشت معروف و از زمان هخامنشیان (پیش از اسکندر) می باشد. خرابه های آتشکده های بسیاری از زمان هخامنشیان بر جای مانده است. آتشکده نوبهارِ بلخ محل عبادت و اعتکاف متدیّنان و بزرگ ترین و گرامی ترین پرستش گاه ایران بود و تا زمان اردشیر بابکان توسط پادشاهان همیشه آباد و با رونق نگهداری می شد. اما این آتشکده به مرور ودر پی نفوذ گسترده آیین بودا در شرق ایران، به معبدی بودایی تبدیل شد، لذا نام «نوبهار» نیز واژه ای سنسکریت و به معنای «دیر نو» می باشد، هم چنان که سیوآن تزان، زائر چینی سده هفتم میلادی نیز از آن به عنوان دیری بودایی یاد کرده است. اجداد خاندان برامکه از مقربان هارون الرشید از خادمان همین مکان بودند.