فایلستان

شمس که در لغت فرس به آن « هو رخش» گویند طلسم و ربّ النّوع‌اعظم انوار عرضیّه یعنی سهریر که همان « شهریور » است می‌باشد و نزد ارباب فنّ‌این نور اعظم انوار طبقه عرضیّه است قهرا مصاحب آن و ربّ النّوعش نیز اعظم‌ارباب انواع می‌باشد.

شمس در اقلیم افلاک فرمانفرما و سلطان تمام کواکب و انجم منیره ومستنیره است و مجرّد اینکه بعضی از کواکب چه بسا چند برابر شمس هستند یابعقول طولیّه از آن نزدیکترند سبب اشرفیّت آنها نمی‌شود زیرا ملاک شرافت وفضیلت در کواکب شدّت نور و کثرت شعاع است و بسیاری از کواکب هستند که‌در حجم و ضخامت قابل قیاس با شمس نیستند ولی اثر وجودی شمس که به روزنهار و تدبیر بیاض و روشنائی عالم است در آنها نیست فلذا در وصف شمس‌گفته‌اند همچون قلب انسانی است زیرا همانطوری که حیات بدن و بقاء آن به‌سلطان بدن یعنی قلب است عینا زندگانی عالم اجسام مرهون وجود شمس‌می‌باشد.

و امّا ثالثا: طبق تقریری که از مرام مشّائین گذشت جسم فلک دوّم که‌فلک ثوابت و فلک البروجش گویند مستند است به عقل ثانی پس باید در عقل ثانی‌که علّت است از جهات کثیره و وجود عدیده مقداری باشد که وافی به صدورجهات متکثّره در معلول یعنی فلک هشتم باشد و حال آنکه چنین نیست زیرا جهات‌صادره و انجم موجوده در این فلک در کثرت بحدی هستند که لا یحصیها الّا اللّه‌تعالی و لا یحیط علیها الّا خالقها و بارئها در حالی که جهات در عقل دوّم را دوازده‌تا هیجده گفته‌اند.پس در نتیجه باید کثرت این عالم هستند به عقول عرضیّه و قواهر متکافئه‌باشد تا لوازم باطله ثلاث پیش نیاید.