فایلستان

 جوهر ذات انسان چنان از هر دو عالم ترکیب شده که او کل عالم را در خویشتن دارد؛او عالم صغیر و جهان عالم کبیر است . عقل آدمی چون خورشید، نفس او مانند ماه و جسم او به گونة خاک است . همانطور که افلاک را کسوف و خسوف است ، انسان هم گرفتار کسوف و خسوف عقلی است . به این معنا که زمینِ جسم او می تواند حاجب پرتو خورشید عقل او در تابش به ماه نفس او باشد. مراد از دو سلسلة بَدْو و عَوْد، پدیدآمدن انسان است که هر دو سلسله را در خود دارد و ازاین رو می تواند تا افلاک عروج کند، همانطور که می تواند به اعماق سافل وجود تنزل کند. عالم کبیر موجودی ذی شعور است که سَر آن افلاک برین ، قلب آن خورشید و سایر اندام او متناظر با اندام انسان است . به رسم تمثیل ، می توان عالم کبیر را به انسان مانند کرد که سر او قطب شمال است ، سمت راست او به سوی غرب ، صورتش به جانب افلاک ، پاهایش به طرف جنوب و قسمت چپ او به سمت شرق کشیده شده باشد . کلیت مراتب عالم کبیر و صغیر باهم ، کتاب خداوند است که هر موجودی کلمه یا حرفی از آن کتاب است . حروف و کلمات این کتاب با قلم الاهی ، که تمثیلی از عقل است ، نقش شده اند. قلم ، حقیقت امور را، که نور اسپهبدی نام دارد، بر نفس انسان نقش می کند. قلم الاهی صور حقایق را بر لوح نبی نقش می کند و نبی هم خود ارقام معرفت و هدایت را بر لوح نفس نوع بشر منطبع می سازد و با قلم عقول ، حروف ذات موجودات را در کتاب نظام وجود نقش می کند. عقول ، منحصر به افلاک نه گانه نیستند،  عقول از لحاظ تعداد، به عدد کواکب ثابته و سراسر افلاک از بالا تا قمر است . عقلِ فلکِ قمر، واهب الصور یا عقل فعال نام دارد که به منطقة تحت القمر افاضة وجود و صورت وجودی می کند.