فایلستان

فلک ثوابت مانند یک هندوانه بزرگ فرض می‌شود که داخل آن یک هندوانه کوچک که زمین ماست فرض می‌شود به نحوی که مرکز کره کوچک، مرکز همان کره بزرگ باشد. سپس کره دیگری که محاط کره بزرگ و بر کره کوچک محیط است فرض می‌شود که آن فلک ستاره است و او نیز به تبع کره بزرگ حرکت می‌کند و چون ستاره گاهی از ما دور و گاهی به ما نزدیک می‌شود؛ لذا فلک ستاره هم فلک دیگری دارد که مرکز آن خارج از مرکز زمین ماست و هنگامی که ستاره در طرف بالای آن قرار می‌گیرد از ما دور است و وقتی در طرف نزدیک به محیط آن واقع می‌شود به ما نزدیک است.

افلاک را نُه تا دانسته‌اند این است که با رصدهای بسیار دقیق عده‌ای از ثوابت را دیده‌اند که در چندین هزار سال «علی نهج واحد» یک درجه حرکت کرده و جا به‌جا می‌شوند لذا از آن پی‌برده‌اند که باید فلکی باشد که این اجرام در آن مانند دکمه‌هایی که در یک جسمی کوبیده شده‌اند مرکوز باشند تا حرکت آنها به واسطه حرکت آن فلک باشد و از گردش شب و روز به وجود فلک الافلاک که بر همه محیط است و پیش‌تر آن را با دلیل عقلی از راه جهات ثابت کردیم پی‌برده‌اند و چون برای هر یک از ستاره‌های سیاره حرکاتی دیده‌اند گفته‌اند: باید هر یک از آنها دارای فلکی باشد تا حرکت آن به واسطه حرکت آن فلک باشد و لذا به افلاک هفت‌گانه با ترتیبی که مشهور است، که هر کدام نسبت به زمین ابعد از دیگری است و همه آنها به آن احاطه دارند، قائل شده‌اند.

از جمال حور و غلمان چشم حق بین بسته اند

زال دنیا چون فریبد همت مردانه را؟

خون رحمت را نهال خشک می آرد به جوش

می کند تر دست، زلف یار آخر شانه را

ترا که داند که ترا تو دانی، ترا نداند کس، ترا تو دانی بس. ای سزاوار ثناء خویش و ای شکر کننده عطاء خویش! رهی بذات خود از خدمت تو عاجز و بعقل خود از شناخت منت تو عاجز، و بکلّ خود از شادی بتو عاجز، و بتوان خود از سزای تو عاجز.کریما! گرفتار آن دردم که تو درمان آنی، بنده آن ثنا ام که تو سزای آنی، من در تو چه دانم تو دانی، تو آنی که گفتی که من آنم آنی.

دانست دانش چشم و دانایی دست
بال بال بازگشت بود و
«وقت»، همان آن‌گاهِ بازگشت بود و
او که می گشت و می گشت و در گمانی

می سوخت
و چشم می دوخت و به خود می گفت: دیگر بازنخواهم گشت
نمی دانست
بازمی گشت همان گاه
همان گاه که از بی آبی می سوخت
آبی می گشت
جاری می گشت

جانهاست همه جانوران را جز جان

نانهاست همه نان طلبان را جز نان

هر چیز خوشی که در جهان فرض کنی

آن را بدل و عوض برود جز جانان

رحم کن ار زخم شوم سر به سر

مرهم صبرم ده و رنجم ببر

ور همه در زهر دهی غوطه‌ام

زهر مرا غوطه ده اندر شکر

بحر اگر تلخ بود همچو زهر

هست صدف عصمت جان گهر

ابر ترش رو که غم انگیز شد

مژده تو دادیش ز رزق و مطر

مادر اگر چه که همه رحمتست

رحمت حق بین تو ز قهر پدر

سرمه نو باید در چشم دل

ور نه چه داند ره سرمه بصر

بود به بصره به یکی کو خراب

خانه درویش به عهد عمر

مفلس و مسکین بد و صاحب عیال

جمله آن خانه یک از یک بتر

هر یک مشهور بخواهندگی

خلق ز بس کدیه شان بر حذر

بود لحاف شبشان ماهتاب

روز طواف همشان در به در

گر بکنم قصه ز ادبیرشان

درد دل افزاید با درد سر

شاه کریمی برسید از شکار

شد سوی آن خانه ز گرد سفر

در بزد از تشنگی و آب خواست

آمد از آن خانه یتیمی به در

گفت که هست آب ولی کوزه نیست

آب یتیمان بود از چشم تر

شاه در این بود که لشکر رسید

همچو ستاره همه گرد قمر

گفت برای دل من هر یکی

در حق این قوم ببخشید زر

گنج شد آن خانه ز اقبال شاه

روشن و آراسته زیر و زبر

ولوله و آوازه به شهر اوفتاد

شهر به نظاره پی یک دگر

گفت یکی کأخر ای مفلسان

کشت به یک روز نیاید به بر

حال شما دی همگان دیده‌اند

کن فیکون کس نشود بخت ور

ور بشود بخت ور آخر چنین

کی شود او همچو فلک مشتهر

گفت کریمی سوی بر ما گذشت

کرد در این خانه به رحمت نظر

قصه درازست و اشارت بس است

دیده فزون دار و سخن مختصر

حق آن است که آدمی کریم است; اما خاستگاه کرامت او را نباید در بیغوله های دنیوی جستجو کرد; کرامت او در عمق جان و در سرشت او است و همین کرامت, رسول باطنی او برای پیمودن راه بس پر خطر قوس صعود, تا مرز بی انتهایی هستی است; که (ان الی ربک الرجعی).

افغان که نیست سوخته ای در بساط خاک

کز قید سنگ خاره برآرد شراب ما

جز دیده سفید درین تیره خاکدان

صبحی دگر نداشت شب انتظار ما

شد توتیا و آب ز چشمی روان نکرد

در سنگلاخ دهر دل شیشه بار ما

ز آزادگی چو سرو درین بوستانسرا

ایمن ز برگریز بود نوبهار ما

ما را ز بخت سبز چه حاصل، که از بهار

داغ است قسمت جگر لاله زار ما

مهد صدف سفینه طوفان رسیده ای است

از آبداری گهر شاهوار ما

از وحشت است طاقت ما بی قرارتر

با ابر همرکاب بود کوهسار ما

رنگی ز گوهر تو نداریم، گر چه هست

دلچسب تر ز گرد یتیمی غبار ما

کثرت حجاب دیده حق بین ما شده است

در گرد لشکرست نهان شهسوار ما

غم آتشین عذاران نه چنان برشت ما را

که ز خاک بردماند نفس بهشت ما را

به نیازمندی ما چو نداشت حسن حاجت

به دو دست نازپرور ز چه می سرشت ما را؟

ز نسیم بی نیازی چو به باد داد آخر

به هزار امیدواری ز چه روی کشت ما را؟

نه به کار دسته گل، نه به کار گوهر آمد

فلک این قدر به دقت به چه کار رشت ما را؟

نه چنان دو چشم ما را غم عشق سیر دارد

که به فکر نعمت خود فکند بهشت ما را

به ثبات نقش هستی چه نهیم دل ز غفلت؟

که سخن نگار قدرت به زمین نوشت ما را

شود آن زمان تسلی دل ما ز خاکساری

که به پای خم سرآید حرکت چو خشت ما را

تو ز کودکی مقید شده ای به خاکبازی

نبود به چشم حق بین حرم و کنشت ما را

ز نهال بی بر ما به عدم چه فتنه سر زد؟

که نهاد اره بر سر خط سرنوشت ما را