کاروان رفت و تو در راه کمینگاه به خواب
وه که بس بی خبر از غلغل چندین جرسی
لمع البرق من الطّور و آنست به
فلعلّی لک آت بشهاب قبس
آن روز که رستاخیز الهی برپا شود، یگانه سرمایه نجاتبخش انسان، قلب و روح پاک اوست؛ قلبی که هم ایمان خالص ونیت پاک درآن وجود دارد و نیز هرگونه عمل صالح، چرا که چنین قلب پاکی ثمره ای جز عمل پاک نخواهد داشت. هم از این روست که درآیین الهی، بیش از هرچیز زیر بنای فکری وعقیدتی واخلاقی ارج نهاده شده است، زیرا که تمامی برنامه های عملی انسان بازتابی ازآن است. همان گونه که سلامت قلب ظاهری عامل سلامت جسم وبیماری آن، سبب بیماری همه اعضاست، همین گونه سلامت وفساد برنامه های زندگی انسان، جلوه وبازتابی است از سلامت وفساد عقیده واخلاق وقلب باطنی.
تسبّح له السّموات والأرض ومن فیهنّ وان من شئ الاّ یسبّح بحمده ولکن لاتفقهون تسبیحهم انّه کان حلیماً غفوراً) اسراء/ ۴۴
آسمانهای هفتگانه وزمین وکسانی که درآنها هستند، همه تسبیح او می گویند وهر موجودی تسبیح وحمد او می گوید، ولی شما تسبیح آنها را نمی فهمید، او حلیم وآمرزنده است.
این سیر وحرکت که درتمامی مظاهر وجود هست، همان تسبیح است؛ تسبیح حضرت حقّ وحرکت به سوی او. هرکدام از موجودات در عشق وطلب او به هرکمالی می رسد، آن را محدود و ناقص دیده، گذرمی کند و آن را که بی عیب و نقص و بی حدّ است می خواهد و این همــان تسبیح وتنزیه حقّ است ازهر عیب ونقص.
چند کوبد زخمهای گرزشان
برسر هر ژاژ خا وبرزشان
هم به صورت می نماید که گهی
زان همان رنجور باشد آگهی
گوید آن رنجور کای یار حرم
چیست این شمشیر بر فرق سرم
چون نمی بیند کس از یاران او
در جواب آیند یاران کای عمو
مانمی بینیم باشد این خیال
چه خیال است این که هست این ارتحال
چه خیال است این که این چرخ نگون
از نهیب این خیالی شد کنون
گرزها و تیغها محسوس شد
پیش بیمار وسرش منکوس شد
او همی بیند که آن از بهراوست
چشم دشمن بسته زان وچشم دوست
حرص دنیا رفت وچشمش تیز شد
چشم او روشن که چون خونریز شد
مرغ بی هنگام شد آن چشم او
از نتیجه کبر او و خشم او
سربریدن واجب آمد مرغ را
کاو به غیر وقت جنباند درا
هرزمان نزعی است جزو جانت را
بنگر اندر نزع جان ایمانت را
عمر تو مانند همیان زر است
روز وشب مانند دینار اشمراست
می شمارد می دهد زر بی وقوف
تا که خالی گردد وآید خسوف
عاقبت تو رفت خواهی ناتمام
کارهایت أبتر ونان تو خام
(یسئله من فی السّموات والأرض، کلّ یوم هو فی شأن) رحمن/۲۹
تمام کسانی که در آسمانها وزمین هستند از او تقاضا و سؤال می کند و او هر روز در شأن و کاری است.
انسان جهانی در درون دارد بسی برتر و شگفت تر از جهان بیرونی که اگر دیده ای باطنی بر روی آن بگشاید خواهد دید که آن جهان پوشیده را که در روح وی آشکار است ابری وآبی وآفتابی وآسمانی دیگر است. انسان در آغاز آفرینش موجودی است که از شماری از عناصر به وجود آمده است وچون کم کم به مراتب تکامل وجودی و رشد شخصیت رسید ودر مسیر تعالی روحی گام نهاد، مرحله ای جدید و تولّدی دوباره دراین جهان برای او رخ می دهد ودر این تولّد عالمی می شود مانند جهان عینی خارجی، امّا مشاهده این جهان درونی ودرک حقایق آن ،تنها برای آنان میسور است که گام از خور و خواب و خشم وشهوت فراتر نهاده باشند.
شهود عظمت حقّ است با چشم دل وبا تکیه بر معرفت که ارمغان آن محبت است ومحبت حقیقت عبادت، خضوع وخشوع، فقر ونیاز ودر اوج این فقر آزادی از خودپرستی و رهایی از اسارت مادیت ومنّور شدن جان به نور الهی را به دنبال دارد. وعارف آن انسان باکرامتی است که با شعور ودرایت، با اراده وقدرت وبراساس معارف الهی در صراط مستقیم حقّ حرکت کرده تا جایی که قلبش عرش خدا گشته وخانه دلش به نور ملکوت منوّر شده است.
حقیقت علم و ادراک آن است که مدرِک را صورت مدرَک به خویشتن بپذیرد. ادراک اول حِسّ بصر است... ؛ و نیز بدان چون خواهی که چیزی را ادراک کنی، باید صورت آن چیز چنانکه هست، در ذهن تو حاصل شود... بدان که چون دیده خواهد که ادراک چیزی کند باید که آن چیز برابر او باشد.
همه اشیای موجود در عالَم اَجرام اَثیری و عنصری اَعمّ از افلاک و ستارگان و مرکباتِ عالَم عناصر، همه مِثال و ظِلّ جواهر نورانی مجرّدی هستند که در عالم اَنوار جای دارند و نور و ضیای عَرَضی اینها، شبح مثالی از نور و ضیای واقعی و ذاتی آنهاست.