فايلستان

هر دل كه در حظيرۀ حضرت حضور يافت
سرش سرير خود ز سراى سرور يافت
طيار گشت در افق غيب تا ابد
هر كو ازين سراى حوادث عبور يافت

فصل گل و مل، نواى مرغان بهار

هست اين همه و تو غايب اى زيبا يار

آنجا كه تو حاضرى از اينهام چه سود

و انجا كه تو غايبى به آنهام چه كار

اشكي بود مرا كه به دنيا نمي دهم 

اين است گوهري كه به دريا نمي دهم

گرلحظه اي وصال حبيبم شود نصيب 

 آن لحظه را به عمر گوارا نمي دهم

عمري بود كه گوشه نشين محبتم                

اين گوشه را به وسعت صحرا نمي دهم

سرمايه محبت زهراست دين من                 

من دين خويش را به دو دنيا نمي دهم

گرمهر و ماه را،بدو دستم نهد قضا              

يك ذره از محبت زهرا نمي دهم

امروز بزم ماتم زهرا بهشت ماست              

اين نقد را به نسيه فردا نمي دهم    

يكي از حق بخلق، نشان بيگانگي است و از اجابت نوميدي يكي از خلق بحق، راه مسلماني است و شرط بندگي يكي از حق بحق وسيلت دوستي است و اجابت دستوري. او كه از حق بخلق نالد درد افزايد، او كه از خلق بحق نالد درمان يابد، او كه از حق بحق نالد حق بيند.

جز نقش تو در نظر نيامد ما را

جز كوي تو رهگذر نيامد ما را

خواب ارچه خوش آمد همه را در عهدت

حقا كه به چشم در نيامد ما را

باز جستن از چيز نخستين به هستي باشد ، و پس از آن از مادت گويند و آن چه چيزي باشد ، و پس از آن بر رسيدن از چگونگي باشد . و چون باز درست آمد آن وقت جستن از چرايي باشد كه آنرا لميت گويند . و چون چگونگي درست نشده باشد از چرايي او بر رسيدن محال باشد . پس چون رايهاي حكيمان متفق شد برآنك اندر رسيدن به چگونگي بودش عالم محال است طلب كردن چرايي كون عالم محال تر است ، از جهت پوشيده بودن چگونگي آن . و گر كسي گويد چرا عالم نشايد دانستن چگونگي آن چنان گفته باشد كه من ندانم كه قرآن چگونه است و لكن دانك كز بهر چيست ، و اين محال سخني است ، و مثل اين حال چون نردباني است به چهار پايه كه نخست پايه ازو هليت است اعني هستي ، و ديگر پايه ازو مائيت است اعني چه چيزي ، و سديگر پايه ازو كيفيت است اعني چگونگي ، و چهارم پايه ازو لميت است اعني چرايي . و چون مردم تختي خواهد كردن از پايه نخستين بايدش گرفتن . وز هستي چيز هليت آن بجويي ، وز چه چيزي مائيت آن جويي ، و از چگونگي كيفيت آن جويي ، و از چرايي لميت آن جويي . و صورت اين نردبان حكمت بكردم . هليت / مائيت / كيفيت / لميت تا مستر شد را بدان هدايت افزايد . پس اگر كسي گويد كه من از خداي عالم بررسم بي آنك چگونگي او بر رسيده باشم و دانسته چنان گفته باشد كه من به چهارم پايه نردبان بر شوم بي آنك از سوم پايه نردبان بگذرم . و اين جستني نايافتني باشد . و نيز آن قوت واجوينده كه برانگيزد مردم را تا بررسد . و چرايي آفرينش عالم ازين عالم پديد آمده است ، و چيزي كه از چيزي پديد آيد جزيي باشد ازو ، و چگونه توان واقف شدن بر چرايي چيزي به بهري از آن چيز ؟ و چنان بايستي كه اين قوت را جوينده بيرون از عالم بودي تا بدو بر عالم واقف شايستي شدن كه جزء بيرون نشود از كل خويش ، و چون نفس جوينده جزء عالم است بدانچ ازو پديد آمده است محال است ازو كه باز جويد از چرايي عالم . 

بال پرواز خود آن مردم غافل بستند

كه به زنار علايق كمر دل بستند

جلوه موج سراب است جهان در نظرش

چشم حق بين كسي را كه ز باطل بستند

در جنت نگشايند به رويش فردا

بر رخ هر مه درين نشأه در دل بستند

آن سيل مهر بر نهاد آب و خاك گمارند تا نه از آب نشان ماند نه از خاك خبر، نه از بشريت نام ماند نه از انسانيت اثر هر شغل كه خاست از آب و گل خاست، هر شور كه آمد از بشريت و انسانيت آمد. هر دو بگذار تا بنيستي رسي و از نيستي بر گذر تا بروح و ريحان رسي.

دل اندر روى او يا اوست در دل

به من پوشيده شد اين كار مشكل

نيّت در لغت به معناى قصد ، تصميم ، اراده ، آهنگ و عزم است .كليه حركات و سكنات انسان و آنچه كه اعضا و جوارح آدمى انجام مى‏ دهند ، ريشه در نيّت و قصد انسان دارد .انسان تا مقصدى را در نظر نگيرد ، وعزم خود جزم نكند به دنبال آن حركت نخواهد كرد و عاملى جز نيّت براى حركات اعضا و جوارح به سوى هدف وجود ندارد .وجود نيّت ، محرّك و عدمش بازدارنده آدمى است . اگر انسان نيّت كند و نسبت به امرى تصميم بگيرد ، به سويش حركت كرده و براى رساندن خود به آن با تمام وجود به فعاليت مى ‏پردازد و چون قصد و تصميم نداشته باشد ، عاملى جز عامل جبر ، او را حركت نخواهد داد ، و وقتى جبر در كار باشد ، حركات انسان و حتى هدفى كه عامل اجبار ، انسان را به آن مى ‏رساند ، كم‏ترين ارزشى نخواهد داشت ؛ پس با نبودن نيّت و دور بودنِ عامل اجبار ، انسان به سوى چيزى كه نيّت ندارد ، حركت نمى ‏كند . هدف هرچه ارزشش بيش‏تر باشد به تناسب آن ، ارزش نيّت بيش‏تر خواهد شد و وقتى نيّت از هدف ، كسب ارزش كند ، بدون شك عملى كه بر مبناى آن نيّت انجام مى‏ گيرد ، از ارزش آن نيّت كسب ارزش مى ‏نمايد . در حقيقت ارزش هدف و نيّت و عمل به هم وابسته است و بين اين سه واقعيت رابطه مستقيم برقرار است .هدف ، هميشه مولّد نيّت ، و نيّت ـ در صورت آماده بودن زمينه ـ مولّد عمل است . بدون هدف و مقصد ، نيّتى در قلب پديد نمى ‏آيد و بدون نيّت ، عملى از انسان صادر نمى‏ شود .