فايلستان

فلك ثوابت مانند يك هندوانه بزرگ فرض مى‌شود كه داخل آن يك هندوانه كوچك كه زمين ماست فرض مى‌شود به نحوى كه مركز كره كوچك، مركز همان كره بزرگ باشد. سپس كره ديگرى كه محاط كره بزرگ و بر كره كوچك محيط است فرض مى‌شود كه آن فلك ستاره است و او نيز به تبع كره بزرگ حركت مى‌كند و چون ستاره گاهى از ما دور و گاهى به ما نزديك مى‌شود؛ لذا فلك ستاره هم فلك ديگرى دارد كه مركز آن خارج از مركز زمين ماست و هنگامى كه ستاره در طرف بالاى آن قرار مى‌گيرد از ما دور است و وقتى در طرف نزديك به محيط آن واقع مى‌شود به ما نزديك است.

افلاك را نُه تا دانسته‌اند اين است كه با رصدهاى بسيار دقيق عده‌اى از ثوابت را ديده‌اند كه در چندين هزار سال «على نهج واحد» يك درجه حركت كرده و جا به‌جا مى‌شوند لذا از آن پى‌برده‌اند كه بايد فلكى باشد كه اين اجرام در آن مانند دكمه‌هايى كه در يك جسمى كوبيده شده‌اند مركوز باشند تا حركت آنها به واسطه حركت آن فلك باشد و از گردش شب و روز به وجود فلك الافلاك كه بر همه محيط است و پيش‌تر آن را با دليل عقلى از راه جهات ثابت كرديم پى‌برده‌اند و چون براى هر يك از ستاره‌هاى سياره حركاتى ديده‌اند گفته‌اند: بايد هر يك از آنها داراى فلكى باشد تا حركت آن به واسطه حركت آن فلك باشد و لذا به افلاك هفت‌گانه با ترتيبى كه مشهور است، كه هر كدام نسبت به زمين ابعد از ديگرى است و همه آنها به آن احاطه دارند، قائل شده‌اند.

از جمال حور و غلمان چشم حق بين بسته اند

زال دنيا چون فريبد همت مردانه را؟

خون رحمت را نهال خشك مي آرد به جوش

مي كند تر دست، زلف يار آخر شانه را

ترا كه داند كه ترا تو داني، ترا نداند كس، ترا تو داني بس. اي سزاوار ثناء خويش و اي شكر كننده عطاء خويش! رهي بذات خود از خدمت تو عاجز و بعقل خود از شناخت منت تو عاجز، و بكلّ خود از شادي بتو عاجز، و بتوان خود از سزاي تو عاجز.كريما! گرفتار آن دردم كه تو درمان آني، بنده آن ثنا ام كه تو سزاي آني، من در تو چه دانم تو داني، تو آني كه گفتي كه من آنم آني.

دانست دانشِ چشم و دانايي دست
بال بال بازگشت بود و
«وقت»، همان آن‌گاهِ بازگشت بود و
او كه مي گشت و مي گشت و در گماني

مي سوخت
و چشم مي دوخت و به خود مي گفت: ديگر بازنخواهم گشت
نمي دانست
بازمي گشت همان گاه
همان گاه كه از بي آبي مي سوخت
آبي مي گشت
جاري مي گشت

جانهاست همه جانوران را جز جان

نانهاست همه نان طلبان را جز نان

هر چيز خوشي كه در جهان فرض كني

آن را بدل و عوض برود جز جانان

رحم كن ار زخم شوم سر به سر

مرهم صبرم ده و رنجم ببر

ور همه در زهر دهي غوطه‌ام

زهر مرا غوطه ده اندر شكر

بحر اگر تلخ بود همچو زهر

هست صدف عصمت جان گهر

ابر ترش رو كه غم انگيز شد

مژده تو داديش ز رزق و مطر

مادر اگر چه كه همه رحمتست

رحمت حق بين تو ز قهر پدر

سرمه نو بايد در چشم دل

ور نه چه داند ره سرمه بصر

بود به بصره به يكي كو خراب

خانه درويش به عهد عمر

مفلس و مسكين بد و صاحب عيال

جمله آن خانه يك از يك بتر

هر يك مشهور بخواهندگي

خلق ز بس كديه شان بر حذر

بود لحاف شبشان ماهتاب

روز طواف همشان در به در

گر بكنم قصه ز ادبيرشان

درد دل افزايد با درد سر

شاه كريمي برسيد از شكار

شد سوي آن خانه ز گرد سفر

در بزد از تشنگي و آب خواست

آمد از آن خانه يتيمي به در

گفت كه هست آب ولي كوزه نيست

آب يتيمان بود از چشم تر

شاه در اين بود كه لشكر رسيد

همچو ستاره همه گرد قمر

گفت براي دل من هر يكي

در حق اين قوم ببخشيد زر

گنج شد آن خانه ز اقبال شاه

روشن و آراسته زير و زبر

ولوله و آوازه به شهر اوفتاد

شهر به نظاره پي يك دگر

گفت يكي كأخر اي مفلسان

كشت به يك روز نيايد به بر

حال شما دي همگان ديده‌اند

كن فيكون كس نشود بخت ور

ور بشود بخت ور آخر چنين

كي شود او همچو فلك مشتهر

گفت كريمي سوي بر ما گذشت

كرد در اين خانه به رحمت نظر

قصه درازست و اشارت بس است

ديده فزون دار و سخن مختصر

حق آن است كه آدمى كريم است; اما خاستگاه كرامت او را نبايد در بيغوله هاى دنيوى جستجو كرد; كرامت او در عمق جان و در سرشت او است و همين كرامت, رسول باطنى او براى پيمودن راه بس پر خطر قوس صعود, تا مرز بى انتهايى هستى است; كه (ان الى ربك الرجعى).

افغان كه نيست سوخته اي در بساط خاك

كز قيد سنگ خاره برآرد شراب ما

جز ديده سفيد درين تيره خاكدان

صبحي دگر نداشت شب انتظار ما

شد توتيا و آب ز چشمي روان نكرد

در سنگلاخ دهر دل شيشه بار ما

ز آزادگي چو سرو درين بوستانسرا

ايمن ز برگريز بود نوبهار ما

ما را ز بخت سبز چه حاصل، كه از بهار

داغ است قسمت جگر لاله زار ما

مهد صدف سفينه طوفان رسيده اي است

از آبداري گهر شاهوار ما

از وحشت است طاقت ما بي قرارتر

با ابر همركاب بود كوهسار ما

رنگي ز گوهر تو نداريم، گر چه هست

دلچسب تر ز گرد يتيمي غبار ما

كثرت حجاب ديده حق بين ما شده است

در گرد لشكرست نهان شهسوار ما

غم آتشين عذاران نه چنان برشت ما را

كه ز خاك بردماند نفس بهشت ما را

به نيازمندي ما چو نداشت حسن حاجت

به دو دست نازپرور ز چه مي سرشت ما را؟

ز نسيم بي نيازي چو به باد داد آخر

به هزار اميدواري ز چه روي كشت ما را؟

نه به كار دسته گل، نه به كار گوهر آمد

فلك اين قدر به دقت به چه كار رشت ما را؟

نه چنان دو چشم ما را غم عشق سير دارد

كه به فكر نعمت خود فكند بهشت ما را

به ثبات نقش هستي چه نهيم دل ز غفلت؟

كه سخن نگار قدرت به زمين نوشت ما را

شود آن زمان تسلي دل ما ز خاكساري

كه به پاي خم سرآيد حركت چو خشت ما را

تو ز كودكي مقيد شده اي به خاكبازي

نبود به چشم حق بين حرم و كنشت ما را

ز نهال بي بر ما به عدم چه فتنه سر زد؟

كه نهاد اره بر سر خط سرنوشت ما را