فايلستان

چو تسبيح از خواهر اين اسرار بشنود

بزد يك نعره و بر دار شد زود

چو ببريدند يكسر جمله اعضاش

جدا كردند از كل جمله اجزاش

چو در باطن تجلي نور حق ديد

فدا كرد او سر و زين سر نگرديد

اناالحق مي‌زد و مي‌گفت اي دوست

چو مي‌دانم كه مي‌دانيم نيكوست

ببينم كين تن خاكي به ناسوت

فدا گردد به جان از بهر لاهوت

اگر اين را به پيشت هست مقدار

بيامرزش كه با من كرد اين كار

مناجاتش در آن سروقت اين بود

چو صادق بود در دعوي چنين بود

تو را نيز ار بود اين استطاعت

كه باطن را كني روشن به طاعت

درون گر پاك داري چون برونت

ز نور حق شود روشن درونت

بني آدم شوي آنكه مكرم

ز نور حق رسد فيضت دمادم

همي گويي انالحق همچو حلاج

ستاني از ملايك در شرف باج

بني آدم گروهي بس شريفند

لطيفند و شريفند و ظريفند

بني آدم نباشد هر خسيسي

نباشد چون فرشته هر بليسي

جمله نور حق گرفته همچو طور اين جان از او

همچو گوهر تافته از عين كان اين است او

اي طالب اگر ترا سر اين راهست

واندر سر تو هواي اين درگاهست

مفتاح فتوح اهل حق داني چيست

خوش گفتن لا اله الا الله است

اندر حقيقت توحيد، بنده را هيچ نعت درست نيايد؛ از آن‌چه نعوت خلق مر ايشان را دايم نيست و نعت خلق به‌جز رسم نيست؛ كه نعت وي باقي نبود و مُلك و فعل حق باشد. پس به‌حقيقت از آن حق باشد .

هر كه به خود نابينا شود به حق بينا گردد؛ از آن‌چه طالب هم طالب بود و كار وي از وي به وي باشد، وي را از خود بيرون راهي نباشد. پس يكي خود را بيند وليكن ناقص بيند و يكي چشم از خود فراكند و نبيند و آن كه مي‌بيند اگرچه ناقص بيند ديدهٔ وي حجاب است و آن كه مي‌نبيند بينايي حجاب نيايد. و اين اصلي قوي است .

خلق اندر چيزها بدون حق، بدان است كه چيزها را چنان كه هست مي‌نبينند، و اگر بينندي برهندي. و ديدار درست بر دو گونه باشد: يكي آن كه ناظر اندر شيء به چشم بقاي آن نگرد و ديگر آن كه به چشم فناي آن. اگر به چشم بقا نگرد مر كل را اندر بقاي خود ناقص يابد؛ كه به خود باقي ني‌اند اندر حال بقاشان، و اگر به چشم فنا نگرد، كل موجودات اندر جنب بقاي حق فاني يابد و اين هر دو صفت از موجودات مر او را اعراض فرمايد.

از نشان خود بگريز، يكبارگي مهر ما بين. طريق اتحاد يگانگي است، و با خود بيگانگي است، از من و ما نشان دادن دوگانگي است، و دوگانگي دليل بيگانگي است. دوگانگي آنجاست كه امروز و فرداست. موحد از امروز و فردا جداست. تا موحد سايه خورشيد وجود نيافت از خود وانرست، و تا از خود وانرست حق را نيافت.

حق آن است كه آدمى كريم است; اما خاستگاه كرامت او را نبايد در بيغوله هاى دنيوى جستجو كرد; كرامت او در عمق جان و در سرشت او است و همين كرامت, رسول باطنى او براى پيمودن راه بس پر خطر قوس صعود, تا مرز بى انتهايى هستى است; كه (ان الى ربك الرجعى).

همه موجودات عالم، افلاك و كواكب و عناصر اربعه و مواليد سه گانه، همه از حكم و فرمان و دادگرى حق تبعيت كرده و در متابعت و اطاعت از فرمان و امر او به جان ايستاده اند و مطيع و فرمانبردار حضرت حق گشته اند.

پس اضافت فعل بنده به حق نيكوتر از اضافت فعل حق به بنده؛ كه چون فعل حق به بنده مضاف بود بنده به خود قايم بود و چون فعل بنده به حق مضاف بود به حق قايم بود؛ كه چون بنده به خود قايم بود.