فايلستان

دنيا منزلي از منازل سالكين الي اللّه است و نفس انساني مسافري است به سوي خدا از اول منزل از منازل وجودش كه هيولي باشد... مسافر به سوي او ناچار است از همه آن منازل، عبور كند تا به مطلوب حقيقي برسد. كاروان‌هاي نفوس انساني در اين مراحل در عقب يكديگر به حسب مراتب در حركت‌اند. و انبيا صلي الله‌عليه‌و‌آله رؤساي اين قافله‌ها و اميران مسافران به سوي او هستند... هركه از تربيت مركب و تدبير منزل، ذاهل و غافل گردد، سفرش تمام نمي شود و مادام كه امر معاش در دنيا كه عبارت است از حالت تعلق نفس به حس و محسوس، تمام نباشد، امر انتقال به سوي باري تعالي كه عبارت از سلوك باشد، صورت نمي گيرد، و امر معيشت در دنيا تمام نمي گردد مگر آنكه بدن آدمي سالم، و نسل او دوام، و نوع انسان باقي بماند، و اين امور تمام نمي شود مگر به اسبابي كه وجود آنها را حفظ نمايد و مفاسد و مهلكات را دفع كند.

اين سه معنا عبارتند از:
۱. معناى عينى، پايه يا مبناى عقلى يك چيز. اين معنا غالبا داراى ماهيتى منطقى يا عددى است و نيز كاركرد يك اصل تبيين را دارد.
۲. معناى ذهنى، كه همان قوه يا استعداد استدلال يا انديشه است.
۳. چيزى كه من آن را معناى بيانگر مى‌نامم، يعنى بيان عقل يا انديشه در گفتار يا نوشتار «گفتار» ممكن است‌به صورت ايجاد لفظ، و يا صرفا يك فرآيند مغزى باشد.

خاصه كنون كاندر جهان گرديده مولودى عيان
كز بهر ذات پاك آن شد امتزاج ماء و طين
مهدى امام منتظر نوباوه خير البشر
خلق دو عالم سر به سر برخوان احسانش نگين
مرآت ذات كبريا, مشكاة انوار هدا

تربيت نظام عالم ملك از فلكيّات و عنصريّات و جوهريّات و عرضيّات آن, مقدمه وجود (انسان كامل) است و در حقيقت اين وليده, عصاره عالم تحقق و غاية القصواى عالميان است و از اين جهت آخرين وليده است; و چون عالم مُلك به حركت جوهريّه ذاتيّه, متحرّك است و اين حركت ذاتى استكمالى است, به هر كجا منتهى شود, آن غايت خلقت و نهايت سير است و چون به طريق كلى نظر افكنيم, انسان آخرين وليده اى است كه پس از حركات ذاتيّه جوهريّه عالم به وجود آمده. پس دست تربيت حق تعالى در تمام دار تحقق به تربيت انسان پرداخته است الانسان هو الاوّل و الاخر.

«و كتاب الله بين أظهركم، ناطق لايعيا لسانه، و بيت لاتهدم أركانه، و عزّ لاتهزم أعوانه.»
كتاب خدا، قرآن، در ميان شما سخنگويي است كه هيچ گاه زبانش از حق گويي كند و خسته نمي شود و همواره گوياست؛ خانه اي است كه ستون هاي آن هرگز فرو نمي ريزد؛ و صاحب عزتي است كه يارانش هرگز شكست ندارند.

نيز فرمود:
«ثم أنزل عليه الكتاب، نوراً لاتطفأ مصابيحه، و سراجاً لايخبوا توقّده، و بحراً لايدرك غوره، و منهاجاً لايضلّ نهجه، و شعاعاً لايظلم ضؤوه، و فرقاناً لايخمد برهانه، و تبياناً لاتهدم أركانه.»
آن گاه كتاب را بر شما فروفرستاد؛ نوري كه خاموشي ندارد، چراغي كه درخشندگي آن زوال نپذيرد، دريايي كه ژرفاي آن درك نشود، راهي كه رونده آن گمراه نگردد، شعله اي كه نور آن تاريك نشود، جدا كننده حق و باطل است كه درخشش برهانش خاموش نگردد، و بنايي است كه ستون هاي آن ويران نشود.

«اموات» و «حيات»، بلكه فعليات را، چه كمالات اولى و چه ثوانى، از صقع حق ببين، نه مفصول و فقرائى بسته به او، نه اغنيا. و به تحقيق بگو: او هست. و مبين بلند و پست، بلكه استيفاء حساب موادّ و هيولاى مجسّمه را بكن، و ببين كه فعليّت امتداد و فعليّت قوّه هم، ظلّ نور حق است.

تو چشم آنكه حق بيني نداري

وگرنه هر چه بيني حق شماري

از احوال درون دردمندان

چگويم با تو چون دردي نداري

ز ابرويش چه روي آري به محراب

نماز ناروا تا كي گزاري

دلا از ما بگو با چشم گريان

چو با عنايت كرد باري

هزار كاسه سرت رفت سوي خوان فلك

چو در فتاد از آن ديگ در دهان حلوا

پياپي از سوي مطبخ رسول مي آيد

كه پخته اند ملايك بر آسمان حلوا

به آبريز برد چونك خورد حلوا تن

به سوي عرش برد چونك خورد جان حلوا

به گرد ديگ دل اي جان چو كفچه گرد به سر

كه تا چو كفچه دهان پر كني حلوا

دلي كه از پي حلوا چو ديگ سوخت سياه

كرم بود كه ببخشد به تاي نان حلوا

خموش باش كه دگر حق نگويدش كه بده

چه جاي نان ندهد هم به صد سنان حلوا

اگر ترا ز تركش رستم ميست

نه از مرده از زنده بايد گريست خرج ايست

بآنكس بايد گريست كه دخلش بود يزره

چون طبع خرد غباري از من گيرد

دانسته، فلك شماري از من گيرد

گر فضل و هنر كناري از من گيرد

ايام چه اعتباري از من گيرد