فايلستان

منابع شناخت همانند قلمرو شناخت گسترده است و اركان شناخت حس و تجربه، عقل، شهود و وحي را دربرمي گيرد.

متافيزيك داراي سه‌بخش است: بحث موجودات و عوارض وجود، بررسي مبادي برهان‌ها در علوم نظري و جزئي و سرانجام بحث از موجودات غيرمادي كه نه جسم‌اند و نه در اجسام ديگر قرار دارند. به نظر فارابي دانش اولاً موجودات و خصوصيات هستي شناسانۀ اصلي و بنيادين آنها مي پردازد؛ ثانياً به اصول استدلال و علوم نظري فردي مي نگرد؛ ثالثاً موجودات غيرمادي را كه جسم نيستند و در اجسام ديگر نيز قرار ندارند مورد بررسي قرار مي دهد.

علوم رياضي  شامل تقسيم چهارگانۀ علم حساب، هندسه، ستاره‌شناسي و موسيقي مي شد، به هفت نوع تقسيم مي شود: حساب (علم العدد)، هندسه، علم مناظر، علم نجوم، موسيقي، علم اثقال و علم حِيل (مكانيك).

علم منطق داراي هشت جزء است: مقولات، عبارت (قوانين سخنان بسيط)، قياس، برهان، جدل، مغالطه، خطابه و شعر.

علم زبان به هفت بخش مهم تقسيم مي‌شود و ناظر بر قواعد و اصول بنيادي زبان است: ۱. علم الفاظ مفرد؛ ۲. علم الفاظ مركب؛ ۳. علم قوانين الفاظ مفرد؛ ۴. علم قوانين الفاظ مركب؛۵. علم قوانين درست نوشتن؛ ۶. علم قوانين درست خواندن؛ ۷. علم قوانين اشعار.

زبان از لوازم مقدماتي فراگيري منطق است.

«نقد عقل محض» شرايط امكان يك علم طبيعي عينيت‌بخش را كه ذهن انسان را از پندارهاي ماوراء الطبيعه آزاد مي سازد تبيين كرد. «نقد عقل عملي» به تبيين اين موضوع راه برد كه چگونه اشخاص در حالب كه اراده‌شان را از خلال فراست اخلاقي با قوانين خود نهاده سازگار مي كنند، در واقع خود را به نوعي خودآييني مجهز مي كنند. و «نقد قوۀ داوري» به تبيين شرايط عيني لازم براي گونه‌اي تجربۀ زيباشناسانه پرداخت كه خود را از هر متن ديني مستقل كرده بود.

كنش‌هاي ارتباطي زبان‌شناختي چهار داعيۀ اعتبار را پيش‌فرض مي گيرند: ۱. فهم‌پذيري، يعني آنچه مي گوييم قابل فهم است؛ ۲. صدق، يعني راست است؛ ۳. درستي، يعني درست و برحق است و اين اظهارات شالودۀ هنجاري دارد و ۴. صداقت، يعني اين اظهارات بيان صادقانۀ احساسات گوينده است.

علم عبارت است از حصول معرفت بر وجود شيء و معرفت بر سبب آن، به گونه‌اي كه اين معرفت عين صورت پديدۀ خارجي باشد، به نحوي كه خود آن شيء عيني به صورتي غير از آن صورتي كه در ذهن حاصل شده است نباشد.

در مورد چيستي علم و نوع نسبت آن با عالم خارج يا كاشفيت آن از عالم واقع تا كنون مباحث فراواني طرح شده و حداقل چهار مكتب عمدۀ فكري و فلسفي در اين زمينه پديد آمده است. اين مكاتب عبارت‌اند از: مكتب واقع‌گرايانه، مكتب قراردادي، مكتب ذات‌گرايانه و مكتب ابزارگرايانه.