«اموات» و «حيات»، بلكه فعليات را، چه كمالات اولى و چه ثوانى، از صقع حق ببين، نه مفصول و فقرائى بسته به او، نه اغنيا. و به تحقيق بگو: او هست. و مبين بلند و پست، بلكه استيفاء حساب موادّ و هيولاى مجسّمه را بكن، و ببين كه فعليّت امتداد و فعليّت قوّه هم، ظلّ نور حق است.
يكي از حق بخلق، نشان بيگانگي است و از اجابت نوميدي يكي از خلق بحق، راه مسلماني است و شرط بندگي يكي از حق بحق وسيلت دوستي است و اجابت دستوري. او كه از حق بخلق نالد درد افزايد، او كه از خلق بحق نالد درمان يابد، او كه از حق بحق نالد حق بيند.
دل نيست كه نور حق بر او تافته نيست
جان نيست كه اين حديث دريافته نيست
آن قوم كه ديباي يقين بافته اند
دانند كه اين سخن فرا يافته نيست
از نشان خود بگريز، يكبارگي مهر ما بين. طريق اتحاد يگانگي است، و با خود بيگانگي است، از من و ما نشان دادن دوگانگي است، و دوگانگي دليل بيگانگي است. دوگانگي آنجاست كه امروز و فرداست. موحد از امروز و فردا جداست. تا موحد سايه خورشيد وجود نيافت از خود وانرست، و تا از خود وانرست حق را نيافت.
هر كرا كاري رسد و آن كار او را سزد آن از وي نكوست. هر چه از حق آيد و بر بنده خويش راند، از نعمت يا محنت راحت يا شدت، همه نيكوست، كه خداوند همه اوست. كس را بر وي چرا و چون نيست، و آنچه وي كند به آفريده خويش از وي ستم نيست.
صداي چاوشيان رفعتي آيد
بگوش آواز جان كندن آيد
رفيقان رفته اند نوبت بنوبت
خوشا آن روزي كه نوبت بر من آيد
زيبايى جهان, زمين و آسمان و هر چه زير اين سقف لاجوردين, وجود دارد, مى زيد و به حيات خود ادامه مى دهد, نغمه مى سرايد, بال به پرواز مى گشايد, آغوش به عشق وامى كند, عاشقانه پر مى سوزاند, به سوى آفتاب قد مى كشد, به عشق جان جهان سر و جان مى دهد و… به گوهر شبچراغى است, به نام انسانيت كه به دست تواناى خداوند در رواق رواق اين جهان آويخته شده است.اگر انسان مى بود و اين بُعد از دو بُعد او نمود نمى يافت و خداوند در او قوه اى نمى نهاد و توانايى به او ارزانى نمى داشت كه سرشت خود را به دست خود معمارى كند و اين كاخ بلند را بنيان بگذارد و تبلور دهد, گيتى, سرتاسر تاريك بود و هزارها خورشيد, قدرت آن را نداشتند كه آن را از تاريكى به درآورند و شعله هاى نورافشان و روشنايى دِه, در جاى جاى آن برافروزند.
جهان انسان شد و انسان جهانى
از اين پاكيزه تر نبود بيانى
تو آن جمعى كه عين وحدت آمد
تو آن واحد كه عين كثرت آمد
تو مغز عالمى زان در ميانى
بدان خود را كه تو جان جهانى
زهر چه در جهان از زير و بالاست
مثالش در تن و جان توپيداست
جهان چون تست يك شخص معين
تو او را گشته چون جان او تو را تن
عناصر و افلاك و اشباح و ارواح وغيب و شهود و پايين و بالاى آن, كتاب هاى الهى و صحيفه هاى مكرّم ربوبى و نوشته هايى است كه از آسمان احديت نازل گشته است, و هر مرتبه اى از مراتب و هر درجه اى از مدارج كه در سلسله طولى و عرضى واقع است, آياتى است كه براى گوش هاى اهل يقين خوانده شده است.
شواهد و قراين متقن، از جمله گزارش هرودوت حاكى از آن است كه آيين زرتشت در اساس، آيينى توحيدى بود كه به مبارزه با شرك كهن آريايى برخاست و مغان مدافع آن بودند. بر اين اساس، آيين زرتشت را آيينى توحيدى مى دانند كه جايگزين آيين مشركانه مجوسى گرى شده است. توضيح بيشتر اين كه بر اساس معارف اصيل زرتشت، آهورا مزدا خالق خير و شر (سپنت مينو و انگره مينو) است. پس اين آيين در اصل آيينى توحيدى بوده است و از همين رو پيامبر اكرم با زرتشتيان هجر به عنوان اهل كتاب رفتار كرد و آن ها را اهل ذمه دانست.