فايلستان

به واسطۀ همين طبقۀ دخان است كه ستاره هاي «ذوذوابه» ديده مي شود؛‏‎ ‎‏چون گاهي بعضي از ستاره ها ديده مي شوند كه گويا زلفهاي پريشان در اطراف دارند و‏‎ ‎‏آن در حقيقت قسمتي از همان دخان است كه به جهت مجاورت با آتش، آتش گرفته و‏‎ ‎‏اجزاء متراكم ارضيه مشتعل شده اند و كوكبي كه محاذي با آن قرار دارد «ذوذوابه» ديده‏‎ ‎‏مي شود. و اگر كوكب، محاذي با اول آن اجزاء مشتعله قرار گيرد از دور چنين ديده‏‎ ‎‏مي شود كه گويا كوكب دم دارد.‏همچنين گاهي در آسمان يك چيز نوراني مانند نيزه و يا چيزي مثل عماد و استوانه‏‎ ‎‏ديده مي شود در صورتي كه نازك باشد به آن نيزك ـ معرّب نيزه ـ و اگر كلفت باشد به‏‎ ‎‏آن عماد گويند.‏‏گاهي ما در آسمان شهاب مي بينيم و علت آن اين است كه مقداري از دخان جمع‏‎ ‎‏شده و يك قسمت آن آتش گرفته و سوخته و محو مي شود و قسمت ديگر شعله ور‏‎ ‎‏مي گردد و به نظر ما چنين مي رسد كه تند آمد و رفت و از ديد ما غائب شد و در‏‎ ‎‏حقيقت يك طرف سوخته و محو مي شود و وقتي آتش به طرف ديگر سرايت مي كند‏‎ ‎‏به نظر ما مي رسد كه حركت دارد، پس مادۀ همۀ اينها همان دخان است.‏‏براي نار، يك طبقه است و كرۀ نار به تبع حركت فلكي كه با آن مماس است‏‎ ‎‏حركت مي كند و تبعيت آن را در حركت از حركت «ذوذنب» كشف كرده اند؛ زيرا از‏‎ ‎‏اينكه ديده مي شود كه كوكب ذوذنب طلوع نموده و غروب مي كند و گاهي در يك‏‎ ‎‏جاي آسمان است و گاهي در جاي ديگري از آن است، معلوم مي شود كه دخان هم‏‎ ‎‏حركت مي كند و بايد حركت دخان به تبع حركت كرۀ نار باشد، بنابراين كرۀ نار به تبع‏‎ ‎‏فلك حركت نموده و حركت فلك باعث حركت كرۀ نار، كه مجاور با اوست، مي شود.‏نار را اصل اصيلي از عناصر دانسته اند.

ماء يك طبقه است و هوا چهار طبقه است؛ زيرا هوا يا با بخار، يعني اجزاء صغار‏‎ ‎‏آب كه به واسطۀ حرارت تلطيف شده است، مخلوط مي باشد و يا با بخار مخلوط‏‎ ‎‏نيست.‏‏قسم دوم، يا با نار مخلوط است و يا با نار مخلوط نيست و قسم اول نيز به هوايي‏‎ ‎‏كه عكس ضوء از شمس و غير شمس كه عبارت از وجه ارض باشد به آن منتقل‏‎ ‎‏مي شود و به هوايي كه عكس ضوء به آن نمي رسد تقسيم مي گردد.‏‏قسم اخير، يعني هوايي كه با بخار مخلوط بوده و عكس ضوء به آن واصل نيست‏‎ ‎‏زمهرير است و ماقبل آن، يعني هوايي كه با بخار مخلوط بوده و عكس ضوء به آن‏‎ ‎‏منتقل مي شود ما قبل الارض و الماء است.‏اگر مبدأ شروع طبقات را از طرف ارض و ماء قرار دهيم اين طبقه قبل از زمهرير‏‎ ‎‏بوده و اگر مبدأ شروع طبقات را از طرف كرۀ نار اخذ نماييم اين طبقه كه اطراف ارض‏‎ ‎‏و ماء واقع شده و ضوء در آن منعكس شده است بعد از زمهرير خواهد بود.‏طبقۀ دوم ـ بنابر اينكه طبقات را از طرف كرۀ نار شروع نماييم ـ هواي خالص است‏‎ ‎‏كه از طرف علو به اجزاء ناريه و از طرف سفل با بخار مختلط نيست و همين طبقه،‏‎ ‎‏طبقۀ سوم است. اگر از طرف زمين شروع به تعداد طبقات كنيم طبقۀ اول از طرف كرۀ‏‎ ‎‏نار و طبقۀ چهارم از طرف زمين طبقۀ دخان است، گرچه جسم ارضي، به واسطۀ آتش‏‎ ‎‏و حرارت تلطيف مي گردد، ولي چون جسم ارضي كه آتش به آن اصابت كرده داراي‏‎ ‎‏كثافت مي باشد لذا قسمتي از اجزاء آن به آتش مبدل نشده و به نحو مخلوط بالا رفته‏‎ ‎‏و تـا حول كرۀ نار تصاعد مي نمايند. بنابراين در آنجا اجزاء ارضيه با هوا مخلوط‏‎ ‎‏مي گردد.‏‏و اين طبقه از هوا طبقۀ دخان است و به خاطر همين طبقه است كه آسمان سبز‏‎ ‎‏ديده مي شود.‏

ارض داراي سه طبقه است: يك طبقه گِل است و آن طبقۀ مجاور با ماء است و‏‎ ‎‏طبقۀ ديگر صرف خاك است و آن محيط به مركز است و طبقۀ ديگر هم آن طبقه اي‏‎ ‎‏است كه مسكن مواليد ثلاثه است به خاطر گوديهاي عميقي كه روي زمين در طرف‏‎ ‎‏جنوب هست كه آب آنها را فرا گرفته و در آنها جمع شده است ربع ارض خشكي‏‎ ‎‏است و آن در طرف شمال مي باشد.‏‏البته مخفي نماند كه اشكالي بر اين سخن وارد مي شود و آن اين است كه اگر كرۀ‏‎ ‎‏آب داراي مكان طبيعي است چنانكه بايد چنين باشد خروج آن از مكان طبيعي‏‎ ‎‏خويش بدون قسر قاسر ممكن نيست. و اگر فرضاً كرۀ خاك نابود گردد بايد كرۀ آب‏‎ ‎‏كه مكان طبيعي آن را بالاتر از خاك دانسته اند، كرۀ مجوّفي باشد و حال آنكه مقتضاي‏‎ ‎‏سخن مذكور اين است كه كرۀ آب بدون قسر قاسر از مكان طبيعي خود خارج شده‏‎ ‎‏باشد.‏‏لذا بعضي چنين گفته اند: علت جمع شدن آب در طرف جنوب اين است كه‏‎ ‎‏وقتي شمس در طرف شمال قرار مي گيرد در اوج خود بوده و هنگامي كه در‏‎ ‎‏طرف جنوب زمين واقع مي شود در حضيض مي باشد كه مدت آن هم حدود شش‏‎ ‎‏ماه است. موقعي كه شمس به حضيض نزديك مي شود حرارت در طرف جنوب‏‎ ‎‏زياد شده و چون حرارت آب را جذب مي كند آب به آن طرف مجذوب گشته و‏نتيجه ربع مسكون در طرف شمال خشك شده است.

كواكب ثوابتي كه رصد شده و مواضع آنها تعيين شده است هزار و بيست و‏‎ ‎‏دوتاست و همۀ آنها را در يك شب نمي توانسته اند رصد كنند؛ زيرا يك قسمت از آنها‏‎ ‎‏در آن شب در بالاي سر بوده و قسمت ديگر تحت ارض و از ديد مخفي بوده است؛‏‎ ‎‏لذا براي اينكه بتوانند آنها را شمرده و رصد نمايند از اجتماع كواكب در تمام آسمان‏‎ ‎‏صورتي از صور موجودات توهم نموده و سپس آنها را مي شمرده اند. به اين نحو كه‏‎ ‎‏فلان كوكب در شكم و فلان كوكب در ذنب است و ذنب فلان شكل چقدر است و سر‏‎ ‎‏آن چه اندازه است؟‏‏چهل و هشت صورت در تمام آسمان تخيل نموده بودند كه بيست و يك عدد از‏‎ ‎‏آنها در طرف شمال از منطقة البروج و پانزده عدد از آنها در طرف جنوب آن و دوازده‏‎ ‎‏عدد از آنها هم مانند حَمَل و غير آن روي خود دايرۀ منطقه واقع مي باشند.‏

شمس با سير خود چهار فصل را ايجاد مي نمايد؛ زيرا دايرۀ منطقة البروج كه از دو‏‎ ‎‏قطب عالم مي گذرد با دايرۀ معدل النهار كه به دور عالم كشيده شده تقاطع پيدا نموده و‏‎ ‎‏دايرۀ منطقة البروج دايرۀ معدل را نصف مي نمايد و در نتيجه عالم به دو قسمت شمالي‏‎ ‎‏و جنوبي تقسيم مي شود و همچنين معدل النهار هم منطقة البروج را تنصيف مي كند و‏‎ ‎‏لذا شش برج در طرف شمال و شش برج در طرف جنوب واقع مي شود و چون فلك‏‎ ‎‏شمس با منطقة البروج منطبق مي باشد بنابراين شمس شش ماه در بروج شمالي و‏‎ ‎‏شش ماه در بروج جنوبي خواهد بود.‏‏دو نقطه اي كه محل تقاطع معدل النهار و منطقة البروج است يكي نقطۀ اعتدال‏‎ ‎‏ربيعي و ديگري نقطۀ اعتدال خريفي است. شمس با طي نود درجه رو به بالا ازنصف‏‎ ‎‏بالايي دايرۀ منطقه به نقطۀ اعتدال ربيعي كه اول بهار است رسيده و با طي نود درجه رو‏‎ ‎‏به پايين از آن به نقطۀ انقلاب صيفي كه اول تابستان است مي رسد و به همين منوال‏‎ ‎‏نصف پاييني دايره را نيز پيموده و فصول چهارگانه پديد مي آيد.‏

مدينه فاضله مانند بدني تام‌الاعضاء و تن‌درست است كه همه اعضاي آن در راه تماميت و ادامه زندگي حيواني و حفظ آن همكاري مي نمايند. بر اين اساس، نحوه شكل‌گيري مدينه فاضله و ارتباط افراد و جايگاه هر يك از افراد در نظام اجتماعي مدينه فاضله شبيه شرايط حاكم بر وجود انسان است. از اين‌رو، همان‌گونه كه در مراحل تكويني انسان، ابتدا قلب به وجود مي‌آيد و بعد ساير اعضا و جوارح شكل مي گيرند، به علاوه مرتبت هر يك از اعضا بستگي به نزديكي و دوري از قلب دارد، در مدينه فاضله نيز جايگاه هر يك از بخش‌هاي جامعه به همين شكل است. البته نبايد پنداشت كه اساس شكل‌گيري مدينه فاضله بر اين تشبيه اندام‌وار استوار است.

«النّار أخ النّور الاسفهبد» ، و نفس حىّ است و حيات مطهّر»

همه از آن، و حسنت خوشه‌چينند

كه «آن» حسن را، دريا و كانى‌

مبين بر ظاهرت، كز روى باطن‌

جهان جانى و جانِ جهانى‌

چنين فرشى و بى‌سامان بشايد

كه عرشىّ و شهِ سامانيانى‌

به جان باشد سپهرت، گوىِ چوگان

‌به تن، گر قبضه زين خاكدانى

‌كه دائم، جانِ او، انبازِ جسم است

‌تو آخر خارج از كون و مكانى

دل به اميد صدايى كه مگر در تو رسد
ناله ها كرد در اين كوه كه فرهاد نكرد

گر بودى كمال اندر نويسايى و خوانايى    

چرا آن قبله كل نانويسا بود و ناخوانا