فايلستان

فقير جوينده گنج رمز جوينده حقيقت است كه نمى داند حقيقت در اوست يا حقيقت خود اوست او از خود تنها ظاهر را مى بيند و اگر باطن را مى ديد، به يكبار از خود مى بريد و همه آينه را مى ديد. فرشتگان از آن رو به سجده آدم مأمور شدند كه آدم مظهر قدرت حق بود و اگر كسى را ديده حق بين باشد همه چيز را آدم يا مظهر حق مى بيند. آنكه خدا را از آفريده هايش جدا مى بيند دوبين است. 

عُج إلَى القَلبَ ...: به سوى دل باز گرد، و اى رونده در شب‌، كه در آن درختان و چشمه روان است.آدمى تا در جهان است تيرهاى حادثه‌ها به سوى او پران است و دام‌ها در راه وى نهان. رهاننده از آن تيرها، خداى انسان و جان است وسيلت او اشك روان است.

نفوس ضعيف كه از جهان ديگر آگاهى ندارند از مرگ هراسانند، چرا كه آن را پايان زندگى مى‌دانند اما انسانهاى كامل مرگ را پلى مى‌بينند كه چون از آن گذشتى به جاودانى مى‌رسى. آنان به مرحله عين اليقين رسيده‌اند و حقيقت را چنان كه هست مى‌بينند.

 فلك اعلى و فلك ثوابت بلسان شرع بعرش و كرسى تعبير ميشود . ولى اين عرشها همه سايه عرش جهان هستى است كه الرحمن على العرش استوى . و نيز عرش در اين عالم آن تخت و كرسى است كه عالم و خطيب و امير و حاكم و امثالهم بر آن آيند تا به اين استعلاى ظاهر كه حاكى و نماينده استعلاى باطن است تنفيذ علم و تثبيت حكم شود كه كرسى مقام بروز اقتدار آن كسى است كه بر وى قرار گرفته است . همچنين عرش الله .

نامهاى چهارگانه (اوّل، آخِر، ظاهر، باطن) از شاخه‌هاى چهارگانه نام «محيط» اند و محيط نيز از شاخه‌هاى قدرت مطلقه خداوند است؛ زيرا قدرت و توانايى‌اش بر هر چيزى كه فرض شود، محيط و فراگير است.

بار خدايا! تو شايسته توصيف هر چه زيباترى، و در خور آنى كه فراوانت بستايند. اگر بر كسى آرزو توان بست، تو بهترين كسى، و گرامى‌ترينى براى اميد بستن، اگر به تو اميد بسته شود. بار خدايا! به من از نعمت خود، چندان ارزانى داشته‌اى كه نيازى به ستودن جز تو نيست، و جز، تو را ثنا نگويم. كسانى را نستايم كه مرا نوميد گردانند و گمان بُوَد كه بر من، درِ احسان نگشايند. تو زبان مرا از ستايش آدميان، نگاه داشتى و از ثناى موجودات، در امان نهادى. بار خدايا! هر كس سخنى در مدح كسى گويد، جزا يا پاداشى درخور چشم دارد، و من بر تو اميدم آن است كه مرا به اندوخته‌هاى رحمت و گنجينه‌هاى آمرزش خود، رهبرى كنى. بار خدايا! اينجا (اين ثناگويى و اميد به رحمت تو داشتن)، جايگاه كسى است كه تو را به يكتايى‌اى كه ويژه توست، مى‌ستايد و جز تو، كسى شايسته اين گونه سپاسها نيست، و مرا به تو نيازى است كه جز به فضل و رحمت تو جبران‌پذير نيست، و سختى آن را جز عطا و جودِ تو از ميان نَبَرد. در اين مقامِ مناجات، خشنودى خود را به ما ارزانى دار، و از اينكه دستِ حاجت جز به درگاه تو دراز كنيم، ما را بى‌نياز كن، كه تو بر هر كارى توانايى.

در اين منزلت و مقام است كه آدمى، پلِ ميان مُلك و ملكوت، و واسطه و ابزارى است كه مشيّت خداوند، از طريق او در اين جهان، تبلور مى‌يابد و به بركت اين منزلت است كه حامل خصوصيات يك موجودى خداگونه است و اين همه، سرمايه حيات انسانى اوست، و ستايش و سپاس خداوند، بسترى مناسب براى بالندگى و برازندگى او در اين جهان است، و با داشتنِ اين سرمايه سرشار، با اينكه بر روى زمين گام مى‌نهد، خداوند، او را چنان اوج مى‌دهد كه گويى موجودى است ملكوتى كه بنا به مصلحت و حكمتى به عالم زمين، فرود آمده است.

كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فى شَأنٍ بخوان‌

مرْ وِرا بى كار و بى فعلى مدان‌

كمترين كاريش هر روز است آن‌

كو، سه لشكر را كند اين سو روان‌

لشكرى ز اصلاب، سوى امَّهات‌

بهرِ آن تا در رَحِم رويد نبات‌

لشكرى زَاْرحام سوى خاكدان‌

تا ز نرّ و ماده پُر گردد جهان‌

لشكرى از خاك، ز آن سوى اجل‌

تا ببيند هر كسى حُسنِ عمل.

زيباترين و دلرباترين حالتى كه نويد گشايشِ گرِه‌هاى فروبسته آدمى را مى‌دهد، حالت انقطاع (وارستن و بُريدن از غير و پيوستن به آستان قدس ربوبى) است. حالتى كه ضمير آدمى از همه چيز، جز خداى تعالى، در رفع نيازهايش دل مى‌بُرَد و اميد دعا كننده از همه سببها مى‌گُسلَد و سر بر آستان قدس الهى فرو مى‌سايد؛ يعنى در مى‌يابد كه جز خداوند توانا، هيچ كس و هيچ چيز نمى‌تواند گِره از كار فروبسته او بگشايد.

دزدكى از مارگيرى مار بُرد

ز ابلهى، آن را غنيمت مى‌شمرد

وا رهيد آن مارگير از زخمِ مار

مار كُشت آن دزدِ او را زار زار

مارگيرش ديد، پس بشناختش‌

گفت: از جان مارِ من پرداختش‌

در دعا مى‌خواستى جانم از او

كِش بيابم، مار بستانم از او

شكر حق را كآن دعا مردود شد

من زيان پنداشتم، آن سود شد

بس دعاها كآن زيان است و هلاك‌

وز كَرَم، مى‌نشنود يزدانِ پاك.