فايلستان

فلكها هشت گوى‌اند يك بر ديگر پيچيده، همچون پيچيدن تويهاى پياز. و خردترين فلكها آنست كه بما نزديكتر است، و ماه اندر او همى‌رود و همى‌برآيد، و فرود آيد تنها بى‌هنباز. و هر كره‌اى را مقداريست از ستبرى. و ستاره او را از بهر آن دو بعد اوفتد، يكى در دورترين و ديگر در نزديكترين. و كره دوم كه زبر وى همى‌گردد آن عطارد است. و سوم آن زهره است. و چهارم آن آفتاب است. و پنجم آن مريخ. و ششم آن مشترى. و هفتم آن زحل. اين گويهاى هفت ستاره رونده‌اند. و زبر اين همه گويى است ستارگان بيابانى را كه ثابته خوانند ايشان را يعنى ايستاده.

فلك جسمى است چون گوى گردنده اندر جاى خويش. و اندر ميان او چيزهاست كه حركت ايشان بسرشت خويش بخلاف حركت فلك است، و ما اندر ميان اوييم. و او را فلك نام كردند از بهر حركت او كه گرد است همچون حركت بادريسه. و فيلسوفان او را اثير نام همى‌كنند.

فنا عبارت از سقوط اوصاف مذمومه است همان طور كه بقاء وجود اوصاف محموده استفناء فى اللّه تبدل صفات است به صفات الهيه و فناء فى الرسول تبديل صفات انسانى است بصفات نبى و رسول.

فناء نزد اهل حقايق عبارت از عدم شعور شخص است بواسطه استيلاى ظهور وجود حق بر باطن او.

همه اشياي موجود در عالَم اَجرام اَثيري و عنصري اَعمّ از افلاك و ستارگان و مركباتِ عالَم عناصر، همه مِثال و ظِلّ جواهر نوراني مجرّدي هستند كه در عالم اَنوار جاي دارند و نور و ضياي عَرَضي اينها، شبح مثالي از نور و ضياي واقعي و ذاتي آنهاست.

عالمِ «صُور معقّله» ظلماني و نوراني كه از آن به «عالَم مِثال و خَيال» هم تعبير مي‌كنند، و اين عالم بسيار وسيع و نامتناهي است كه آن را «اقليم هشتم» نيز مي‌نامد .

عالَمِ «انوار مدبّره» كه گاهي از آن به «عالم ملكوت» و نفس نيز تعبير شده است، اين عالَم، عالَم أنوار مدبّره اسپهبديه فلكي و انساني هستند.

عالَمِ «بَرزخيات يا عالَم مُلك و جسم» كه همان عالَم اجسام اعم از اجسام فلكي از قبيل كواكب و عناصر است كه بسياري از فيلسوفان از اين عالَم به «عالَم طبيعت» ياد كرده‌اند.

همة فيلسوفان از پيشينيان و متأخران به جهان‌هاي سه‌گانه عقيده دارند كه عبارت‌اند از: جهان خرد، جهان روان و جهان ماده و افلاطون جهان نخستين را جهان ايزدي، يعني «عالم الربوبية» ناميده است.

«نور الأنوار» و عقول طوليه را «انوار قاهره عاليه» و عقول عرضيه را «انوار قاهره دانيه و مُثُل ذي‌شارقه» و نفوس ناطقه فلكي و عنصري را «انوار اسفهبديه» و عالَم اجسام را «طلسم و جوهر غاسق وصيصييۀ» مي‌نامد و تمام موجودات را مظاهر حضرت حق است.