فايلستان

 بنده مؤمن را در اين اشارتي و بشارتيست، اشارتي پيدا و بشارتي بسزا، مي‌گويد مؤمن كه اتّباع فرمان كند و سرّ خود از مواضع نهي بپرهيزد و دل را با مشاهده حق پردازد و بتواضع پيش فرمان باز شده و نظر حق پيش چشم خويش داشته و باطن خود را از ملاحظت اغيار پاك كرده، ربّ العالمين اين چنين بنده را سبب نجات و سعادت خلق گرداند، ديدار وي شفاء دردمندان و سخن وي پند مؤمنان و مجالست وي زيادت درجه عابدان.

هر كه به خود نابينا شود به حق بينا گردد؛ از آن‌چه طالب هم طالب بود و كار وي از وي به وي باشد، وي را از خود بيرون راهي نباشد. پس يكي خود را بيند وليكن ناقص بيند و يكي چشم از خود فراكند و نبيند و آن كه مي‌بيند اگرچه ناقص بيند ديدهٔ وي حجاب است و آن كه مي‌نبيند بينايي حجاب نيايد. و اين اصلي قوي است .

عدل شمعي بود جهان افروز

ظلم شه آتشي ممالك سوز

رخنه در ملك شاهي آرد ظلم

در ممالك تباهي آرد ظلم

شه چو ظالم بود نپايد دير

زود گردد برو مخالف چير

ظلم تا در جهان نهاد قدم

عافيت شد در آرزوي عدم

عدل تا سايه از جهان برداشت

خوشدلي رخت از اين مكان برداشت

مادر خرمي عقيم بماند

غصه در سينه‌ها مقيم بماند

جگر اهل دل پر از خون شد

دل ارباب فضل محزون شد

در جهاني كه هست كون و فساد

در كشيدند رخ‌، صلاح و سداد

دورگردون نگركه چون دون شد

جنبش اختران دگرگون شد

بركشيد آسمان لئيمان را

تيره كرد اختر كريمان را

خاك بر تارك ضعيفان بيخت

آبروي همه شريفان ريخت

اين لئيمان كه سر برآوردند

عادت و رسم ديگر آوردند

همه از دانش است دعويشان

ليك بي دانشي است معنيشان

علمشان بهر فتنه انگيزي است

فضلشان از براي خونريزي است

بوي گند آيد از فضايلشان

ديو بگريزد از شمايلشا ن

خويشتن ناشناس و بي‌ادبند

همه آزار خلق را سببند

آنچه بيني كه مشتري نظرند

گه زكيوان نحس‌، نحس‌ترند

هم زبانشان زفحش آموده

هم درونشان به خبث آلوده

عالمي پر زديو و دد بيني

جمله مست شراب خود بيني

هر يكي همچو ديو درنگ و پوي

همه دور از خدا و دنيا جوي

تو چه كوبي چنانكه ايشانند؟

بكن انديشه نامسلمانند

اين گروه دگر كه مظلومند

اندرين روزگار محرومند

همه سركشته و پريشانند

خسته تيغ ظلم ايشانند

آهشان سوخت سقف گردون را

اشكشان دجله ساخت‌ هامون را

عجب ارآهشان اثر نكند

درود دلشان جهان سقر نكند

هست آن را كه هست نادانتر

كار او از همه به سامانتر

وآنكه داند كه كار دنيا چيست

يكنفس خوش نمي‌تواند پست
 

خواري، شرف مردم دانا باشد

عزت مطلب، فروتني تا باشد

با صدرنشينان منشين، كز ميزان

آن سر كه سبك‌ترست بالا باشد
 

شيرخوار اصغر من يا ولدي يا ولدي

نورچشم تر من يا ولدي يا ولدي

غنچه اهل تو از سوز عطش گشته كبود

حرمله بر لب عطشان تو رحمي ننمود

رگ خون در عوض شير بحلق تو گشود

نوگل احمر من يا ولدي يا ولدي

نالهٔ بي كسيم چونكه رسيدت بر گوش

بهر زاري من زار كشيدي تو خروش

گل پژمرده من يا ولدي يا ولدي

غرقه در خون ز لب خشك تو گرديده دلش

نوگل نورس من يا ولدي ياولدي

بود اميدم كه هم آواي بمادر باشي

مونس و همدم و همراز بخواهر باشي

شمع محفل شب دامادي اكبر باشي

اي ز جان بهتر من يا ولدي يا ولدي

گل نشكفته من از چه شدي خارخسان

از چه رو رفته اي اي طاهر من سوي جنان

از غمت مادرزارت كشد از سينه فغان

مرغ بي بال و پر من ياولدي يا ولدي

نوك تير ستم حرمله كردت سيراب

شده  دل مادر محزون تو از غصه كباب

خواهران تو همه در غم تو ديده پرآب 

اي يگانه گهر من  يا ولدي يا ولدي

يوسف من شده از هجر تو مادر محزون

چون ببينم بدن نازكت آغشته بخون

كنم از اشك بصر دشت بلا را جيحون

اي تو نور بصر من ياولدي يا ولدي

چشمي كه ترا ديد شد از درد معافا

جاني كه ترا يافت شد از مرگ مسلم

اندر حقيقت توحيد، بنده را هيچ نعت درست نيايد؛ از آن‌چه نعوت خلق مر ايشان را دايم نيست و نعت خلق به‌جز رسم نيست؛ كه نعت وي باقي نبود و مُلك و فعل حق باشد. پس به‌حقيقت از آن حق باشد .

غافل مشو ز مرگ، كه در چشم اهل هوش

موي سفيد رشته به انگشت بستن است

اللَّه است آفريدگار جهانيان، رحمن است روزي گمار همگان، رحيم است آمرزگار مؤمنان، اللَّه است آفريننده بي نظير، رحمن است پروراننده و دست گير، رحيم است آمرزنده و عذر پذير، هر چند كه خردبين است عظيم و بزرگوار است، هر چند كه سخت گير است فرا گذار و آسان گذارست، در صفت عزّت وي هم نور و هم نار است، بنار عزّت قومي را مي‌گدازد، بنور عزّت قومي را مي‌ نوزاد، آن سوخته را بعدل خود در ظلمات كفر مي‌دارد، و آن نواخته را بفضل خود بدعوت .

خوبان همه چو صورت تو دلنشين چو جاني

گر گوش حق شنو هست هم ايني و هم آني

از شوق روي دلبر دارم دلي بر آذر

اي پرده دار آن در زان پرده كي نشاني

با دوست همنشينيم و ز هجر او دلم خون

تا سر اين بگويد كويار نكته داني

هر دل كه نور حق ديد جز نور حق نباشد

ني نزد او زميني است ني پيشش آسماني

بي انتظار محشرحق بين فناي كل ديد

گشتي چو فاني از خود گرديد خلق فاني

چون هست عكس يكتا نبود دو چيز همتا

در ملك هست جز هست چون نيست، نيست ثاني

امروز جلوهٔ وي رندان كهن شمارند

كور است در هر آني روي نوي و آني