معرفت‌شناسي شاخه‌اي از فلسفه است كه با نظريه شناخت ارتباط دارد و در آن مسائل مختلف مرتبط با شناخت در كانون بررسي قرار مي گيرد. از لحاظ سنتي مسائل اصلي و مهم معرفت‌شناسي عبارت‌اند از: طبيعت شناخت به‌طور كلي، منابع شناخت و انواع روش‌هاي كسب شناخت.
خلق و حق را به همدگر بيند
آفتاب است و در قمر بيند
نور حق را به نور حق نگرد
نور خود را به نور خود بيند
دل نيست كه نور حق بر او تافته نيست
جان نيست كه اين حديث دريافته نيست
آن قوم كه ديباي يقين بافته اند
دانند كه اين سخن فرا يافته نيست
جاني كه به نورِ حق ندارد امّيد
در عالم اوهام بماند جاويد
چون ذرّهٔ ناچيز بوَد در سايه
چون كودكِ يك روزه بوَد در خورشيد
عالمي را از عمارت پاي در گل رفته است
وسعت از دست و دل مردم به منزل رفته است
مي شود زنجير پا عقل فلك پرواز را
كوچه راهي را كه مجنون با سلاسل رفته است
آتش سوزنده و خاك فراموشان يكي است
تا سپند بي قرار من ز محفل رفته است
مي كشد ميدان كه دريا را در آغوش آورد
موج ما گاهي گر از دريا به ساحل رفته است
پيش بينا نور حق روشنترست از آفتاب
بي بصيرت آن كه دنبال دلايل رفته است
هر چه جز آزادگي، بارست بر آزادگان
چون صنوبر زير بار يك جهان دل رفته است؟
صد بيابان از حريم كعبه افتاده است دور
هر كه در راه طلب يك گام غافل رفته است
اگرچه خور به چرخ چارمين است
شعاعش نور و تدبير زمين است
طبيعت هاي عنصر نزد خور نيست
كواكب گرم و سرد و خشك و تر نيست
عناصر جمله از وي گرم و سرد است
سپيد و سرخ و سبز و آل و زرد است
بود حكمش روان چون شاه عادل
كه نه خارج توان گفتن نه داخل
چو از تعديل شد اركان موافق
ز حسنش نفس گويا گشت عاشق
از ايشان مي پديد آمد فصاحت
علوم و نطق و اخلاق و صباحت
ملاحت از جهان بي‌مثالي
درآمد همچو رند لاابالي
به شهرستان نيكويي علم زد
همه ترتيب عالم را به هم زد
گهي بر رخش حسن او شهسوار است
گهي با نطق تيغ آبدار است
چو در شخص است خوانندش ملاحت
چو در لفظ است گويندش بلاغت
ولي و شاه و درويش و توانگر
همه در تحت حكم او مسخر
درون حسن روي نيكوان چيست
نه آن حسن است تنها گويي آن چيست
جز از حق مي‌نيايد دلربايي
كه حق گه گه ز باطل مي‌نمايد
مؤثر حق شناس اندر همه جاي
ز حد خويشتن بيرون منه پاي
حق اندر كسوت حق بين و حق دان
حق اندر باطل آمد كار شيطان
ديده حق بين نگردد روزي هر خودپرست
ورنه خرمن هاي عالم جمله از يك دانه است
حاصلش از رزق غير از گردش بيهوده نيست
آسيا هر چند مستغرق در آب و دانه است
«گنج پنهان است زير هر طلسم
پيش عارف شد مسمّى عين اسم
ديده حق بين اگر بودى تو را
او رخ از هر ذره بنمودى تو را»
هيچ جز بحر در جهان نشناخت
عشق با هر چه باخت با او باخت
از چپ و راست چون گشاد نظر
غير دريا نديد چيز ديگر
همچنين عارفان عاشق بين
در جهان نيستند چون حق بين
ديده جمله مانده بر يكجاست
ليكن اندر نظر تفاوت هاست
كلام‌ها بر دو گونه باشند و سكوت‌ها بر دو گونه: كلام، يكي حق بود و يكي باطل و سكوت، يكي حصول مقصود و آن ديگر غفلت. پس هر كسي را گريبان خود بايد گرفت اندر حال نطق و سكوت، اگر كلامش به حق بود گفتارش بهتر از خاموشي و اگر باطل بود خاموشي بهتر از گفتار، و اگر خاموشي از حصول مقصود و مشاهده بود خاموشي بهتر از گفتار و اگر از حجاب و غفلت بود گفتار بهتر از خاموشي.