فايلستان

دلا نبود ثباتي پايه اين چرخ كيهان را

چو خوش بگرفته سخت اين بناي سست بنيان را

از اين سوداي بي‌سود جهان صرف نظر بنما

كز اين سودا در آخر كس نديده غير خسران را

بود سرمايه عمرت پي آمال روز و شب

كند سرقت ز تو هر دم متاع دين و ايمان را

مشو پايند اين قيد تعلق‌هاي جسماني

ازين آب و گل هستي بيفشان دست و دامان را

به زندان جهالت از ضلالت داده ماوا

تو آن عقلي كز او بايد عبادت كرد رحمان را

كمال آدمي جو كز ملك دادت شرف يزدان

چو بر تشريف كرمنا مشرف كرد انسان را

به شكر اينكه اندر سفره داري لقمه ناني

به هنگام توانايي بجو حال ضعيفان را

ز (يوماً كان شر امستطيرا) گرامان خواهي

پذير از «يطعمون» ايتام و مسكين و اسيران را

شبي دود خلق آتشي برفروخت  
شنيدم كه بغداد نيمي بسوخت  
يكي شكر گفت اندر آن خاك و دود 
كه دكان ما را گزندي نبود 
جهانديده اي گفتش اي بوالهوس  
تو را خود غم خويشتن بود و بس  
پسندي كه شهري بسوزد به نار 
اگر خود سرايت بود بر كنار

فاينما تولوا فثم وجه الله  به هر طرف رو كنيد چهره خدا آنجاست، و نحن اقرب اليه من حبل الوريد [و ما از رگ گردن به او(انسان)نزديكتريم،] هو الاول و الاخر و الظاهر و الباطن  اول همه اشياء اوست و آخر همه اوست(از او آغاز يافته اند و به او پايان مي يابند)،ظاهر و هويدا اوست و در همان حال باطن و ناپيدا هم اوست.

اميرالمؤمنين على(عليه السلام) چنين نقل شده است: رَحِمَ اللّهُ امْرَأً عَرَفَ مِنْ اَيْنَ وَ فى اَيْنَ وَ اِلى اَيْنَ؛ خدا رحمت كند آن كس را كه بداند از كجا است، و در كجا است و به سوى كجا مى‌رود.

 بدان كه حق را مثل نيست: «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‌ءٌ» ، لكن له المثل الاعلى. و «انسان»، مثل اعلاى حق است. پس، چنانكه حروف مقطّعه و كلمات مركّبه حاصل مى‌شوند از تقاطع نفس انسانى- كه امر واحد است- در مقاطع بيست و هشتگانه- كه به عدد منازل قمر است- همچنين، كلمات وجوديّه حاصل مى‌شوند از تقاطع نفس رحمانى كه وجود منبسط است و واحد است بالذّات و ارسالى دارد: «وَ ما أَمْرُنا إِلَّا واحِدَةٌ كَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ» و «هُوَ أَقْرَبُ» در مقاطع و مجالى بيست و هشتگانه كه عقل كلّ و نفس كلّ و افلاك تسعه و عناصر اربعه و مواليد ثلاثه‌اند كه منظوم‌اند، در اين رباعى:

اوّل ز مكنونات عقل و جانست‌

 و اندر پى او، نُه فلك گردانست‌

زين جمله چو بگذرى، چهار اركانست‌

 پس معدن و پس نبات و پس حيوانست‌

 و عالم مثال است و نه‌تاى ديگر، مقولات عرض كه در اين بيت است:

كم، كيف، وضع، اين، له، متى‌

 فعل، مضاف و انفعال ثبتا

صيقلى كردن نهانگاه انسانى  تا قابل تجليّات حق شود و نفس چون آينه‌اى زنگار زدوده گردد كه بسوى حق گرفته شده، و دستيار درين مرحله فكرى لطيف و عشقى عفيف است.

نفس انسانى در درك مطالب حق و حقايق اشياء چون آينه‌اى است كه در برابر صور معلومات قرار گرفته است و علت ديده نشدن صورت در آينه پنج چيز است:

۱- آينه هنوز بصورت كامل خود در نيامده باشد، مثلا موادى كه با آن آينه توان ساخت فراهم شده ولى هنوز آينه ساخته نشده است.

۲- گو اينكه آينه ساخته شده ولى چركين و زنگ‌زده و غبار گرفته است.

۳- آينه را به جهتى كه صورت مورد نظر آنجاست نگرفته‌ايم، مثلا شى‌ء مورد نظر پشت آينه قرار دارد.

۴- ميان آينه و آن شى‌ء چيزى- مثلا پرده‌اى- حايل است.

۵- اصولا جهتى را كه شى‌ء مورد توجه در آن سوست نمى‌دانيم تا آينه را بدان‌سو قرار دهيم.

اِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللّهَ رَغْبَةً فَتِلْكَ عِبادَةُ التُّجّارِ وَ اِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللّهَ رَهْبَةً فَتِلْكَ عِبادَةُ الْعَبيدِ وَ اِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللّهَ شُكْراً فَتِلْكَ عِبادَةُ الاَحرارِگروهى خدا را به رغبت و طمع بهشت عبادت مى‌كنند؛ عبادت اينان عبادت تجارت پيشگان است. گروهى خدا را از ترس جهنم و عذابش عبادت مى‌كنند؛ اين عبادت بردگان است. گروهى نيز خدا را از سر سپاس عبادت مى‌كنند؛ اين عبادت آزادگان است.

گرفتم نى ز گل رنگى نه بوئى از سمن بردم 

همين چاك جگر چون شعله با خود در كفن بردم

چنان پهن خوان كرَم گسترد 

كه سيمرغ در قاف روزى خورد