فايلستان

گهى از دَوْر دارد سير معكوس

گهى اندر تسلسل گشته محبوس

دَوْر ‌ در لغت به معنى گشتن و چرخيدن و در اصطلاح فلسفه هر گاه معلولى داراى علت باشد و آن علت خود معلول علتى ديگر باشد و همين امر ادامه يابد تا به علت اول رسد، گويند دور حاصل شده است.تسلسل ‌ در لغت به معنى زنجير و زنجير حلقه در حلقه است. و در اصطلاح فلسفه هر گاه معلولى داراى علتى باشد كه اين علت داراى علتى ديگر و علت ثانى خود داراى علتى ثالث باشد و اين امر تا بى نهايت ادامه داشته باشد و هيچگاه به علت اول برنگردد، اين عمل را تسلسل گويند.فلاسفه دو اصل دور و تسلسل را باطل مى شمارند و از آن استفاده كرده خدا را اثبات مى كنند.بنا بر اين فيلسوف زمانى به علت اصل دَوْر راه به جايى نمى برد و مرتب سير معكوس را طى مى كند و به جاى اول مى رسد و متوقف مى شود و زمانى هم بخاطر اين كه علت ها يكى بعد از ديگرى زنجيروار پشت سر هم خود نيازمند علتى ديگرند و اصل تسلسل را به وجود مى آورند زندانى اصل تسلسل گشته است و رهايى ندارد.كلمه تسلسل نيز با كلمه محبوس مناسبتى دارد زيرا زندانى را معمولاً به زنجير مى بندند واز اين ارتباط سود برده است و كلام را به نوعى زينت بخشيده است.

چو آيات است روشن گشته از ذات

نگردد ذات او روشن ز آيات

همه عالم به نور اوست پيدا

كجا او گردد از عالم هويدا

نگنجد نور ذات اندر مظاهر

كه سبحات جلالش هست قاهر

رها كن عقل را با حق همي باش

كه تاب خور ندارد چشم خفاش

در آن موضع كه نور حق دليل است

چه جاي گفتگوي جبرئيل است

فرشته گرچه دارد قرب درگاه

نگنجد در مقام «لي مع الله»

چو نور او ملك را پر بسوزد

خرد را جمله پا و سر بسوزد

بود نور خرد در ذات انور

به سان چشم سر در چشمه خور

چو مبصر با بصر نزديك گردد

بصر ز ادراك آن تاريك گردد

سياهي گر بداني نور ذات است

به تاريكي درون آب حيات است

سيه جز قابض نور بصر نيست

نظر بگذار كين جاي نظر نيست

چه نسبت خاك را با عالم پاك

كه ادراك است عجز از درك ادراك

سيه رويي ز ممكن در دو عالم

جدا هرگز نشد والله اعلم

چه مي‌گويم كه هست اين نكته باريك

شب روشن ميان روز تاريك

در اين مشهد كه انوار تجلي است

سخن دارم ولي نا گفتن اولي است

خلق و حق را به همدگر بيند

آفتاب است و در قمر بيند

نور حق را به نور حق نگرد

نور خود را به نور خود بيند

ترا كه داند كه ترا تو داني، ترا نداند كس، ترا تو داني بس. اي سزاوار ثناء خويش و اي شكر كننده عطاء خويش! رهي بذات خود از خدمت تو عاجز و بعقل خود از شناخت منت تو عاجز، و بكلّ خود از شادي بتو عاجز، و بتوان خود از سزاي تو عاجز.كريما! گرفتار آن دردم كه تو درمان آني، بنده آن ثنا ام كه تو سزاي آني، من در تو چه دانم تو داني، تو آني كه گفتي كه من آنم آني.

آن بود كه هيچ چيز اندر بند وي نايد، و وي اندر بند هيچ چيز نشود و اين عبارت از عين فنا بود؛ كه فاني صفت، مالك نبود و مملوك نه؛ از آن‌چه صحت ملك بر موجودات درست افتد و هيچ چيز را، از متاع دنيا و زينت عقبي، ملك نكند و خود اندر تحت حكم و ملك نفس خود نيايد. سلطان ارادت خود را از غير بگسلد تا غير طمع بندگي از وي بگسلد. و اين قول لطيف است مر آن گروه را كه به فناي كلي گويند.

مرين راه را چون بپايان برند؟

كه در منزل اوّلش جان برند

ذكر حق شنيد، چراغ آشنايي ديد، و با روز نخستين رسيد. اجابت لطف شنيد، توقيع دوستي ديد، و بدوستي لم يزل رسيد. اين جوانمرد اول نشاني يافت بي دل شد، پس باز يافت همه دل شد، پس دوست ديد و در سر دل شد.

گواهي نماز بر راستي كليمه شهاده چنانست كه نماز كردن حقي است كه همي گزارده شود از حقهاي شهاده و نماز يكي است و بدو هنگامست يا بوقت است چون فريضه يا بنا وقت چون نافله برابر نفي و اثبات اندر شهاده ناوقت چون نفي و بوقت چون اثبات و نماز بر سه رويست چون فريضه و سنت و نافله برابر سه حرفها كه بنياد شهاده بر آنست و نماز از چهار ركعت بيش نيست بيك سلام برابر چهار كليمه كه اندر شهاده است، و بنماز اندر هفت جاي از اندام نماز كن بر زمين بر آيد چون دو قدم و دو زانو و دو كف دست و يك پيشاني برابر هفت فصل شهاده، و بنماز اندر دوازده كار است كه تمام نماز اندر آنست چون تكبير نخستين و استادن و الحمد و سوره خواندن و ركوع كردن و تكبير ركوع و سجده كردن و تكبير سجود و سمع الله لمن حمده گفتن و تحيات خواندن و سلام دادن برابر دوازده حرف شهاده.
 

إِنَّمَا مَثَلُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَاء أَنْزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الأَرْضِ مِمَّا يَأْكُلُ النَّاسُ وَ الأَنْعَامُ حَتَّى إِذَا أَخَذَتِ الأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَ ازَّيَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُهَا أَنَّهُمْ قَادِرُونَ عَلَيْهَا أَتَاهَاأَمْرُنَا لَيْلاً أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَصِيدًا كَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالأَمْسِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْم يَتَفَكَّرُونَ.

«در حقيقت، مثل زندگى دنيا، بسان آبى است كه آن را از آسمان فرو ريختيم پس گياه زمين از آنچه مردم و دامها مى خورند با آن درآميخت، تا آنگاه كه زمين پيرايه خود را برگرفت و آراسته گرديد و اهل آن پنداشتند كه آنان بر آن قدرت دارند، شبى يا روزى فرمان ويرانى ما آمد و آن را چنان درو شده كرديم كه گويى ديروز وجود نداشته است. اين گونه نشانه هاى خود را براى مردمى كه انديشه مى كنند به روشنى بيان مى كنيم».

كسي كه سرّ او معدن راز بود، و دل او در در قبضه ناز بود، و بر پيشاني او نشان اقبال بود، و در ديده يقينش نور اعتبار افعال ذي الجلال بود، از اسرار و رموز اين كلمات درين آيات آگاهي دارد، و واقف بر اين احوال بود.