فايلستان

عالم‌ مثال‌ مطلق‌ مرتبه‌اي‌ است‌ ميان‌ جهان‌ ارواح‌ و جهان‌ اجسام‌. جهان‌ خيال‌ نيز داراي‌ دو مرتبه‌ و دو نام‌ است‌: مرتبة مقيد كه‌ ويژه‌ انسان‌ و هر تخيل‌ كننده‌اي‌ است‌ و به‌ اعتبار تقييد آن‌، خيال‌ ناميده‌ مى‌شود و انطباع‌ معانى‌ و ارواح‌ در آن‌ گاهى‌ مطابق‌ است‌ و گاهى‌ نامطابق‌ و اين‌ امر به‌ سبب‌ سلامت‌ مغز يا اختلال‌ آن‌ و انحراف‌ يا اعتدال‌ مزاج‌ و قوت‌ مصوّره‌ يا ضعف‌ آن‌ است‌. مرتبة اطلاق‌ جهان‌ِ خيال‌، «عالم‌ مثال‌» ناميده‌ مى‌شود و هر چه‌ در آن‌ تجسد يابد، مطابق‌ با واقع‌ است‌ هر كس‌ مرتبة خيال‌ را نشناسد، اصلاً داراي‌ معرفتى‌ نيست‌. اگر اين‌ ركن‌ از معرفت‌ براي‌ عارفان‌ دست‌ ندهد، ايشان‌ از معرفت‌ بويى‌ نبرده‌اند .

اين‌ عماء آن‌ حقى‌ است‌ كه‌ همه‌ چيز بدان‌ آفريده‌ شده‌ است‌ (الحق‌ُّ المخلوق‌ُ بِه‌ِ كل‌ُّ شى‌ء) و حق‌ ناميده‌ شده‌ است‌ زيرا عين‌ نَفَس‌ است‌ و نَفَس‌ همه‌ نهفته‌ در متنفّس‌ است‌. بدين‌ سان‌ نَفَس‌ داراي حكم‌ باطن‌ است‌ و چون‌ حكم‌ ظاهر برايش‌ پديدار شد، پس‌ او اول‌ است‌ در باطن‌ و آخر است‌ در ظاهر. پس‌ در آن‌ عماء، هر ناميده‌اي‌ پديدار گرديد، چه‌ معدومى‌ كه‌ وجودِ عين‌ِ آن‌ ممكن‌ است‌ و چه‌ معدومى‌ كه‌ عين‌ آن‌ به‌ وجود آمده‌ است‌. سپس‌ در عين‌ اين‌ عماء، ارواح‌ فرشتگان‌ شيفته‌، پديدار گرديدند، اما اينها فرشتگان‌ نيستند، بلكه‌ ارواحى‌ مطهرند.

حقيقت‌ «خيال‌ مطلق‌»، عماء ناميده‌ مى‌شود و آن‌ نخستين‌ ظرفى‌ است‌ كه‌ كينونت‌ِ (بودگى‌ و باشش‌ِ) حق‌ را پذيرفته‌ است‌.

خدا، داراي‌ دو تجلى‌ است‌: تجلى‌ اول‌ كه‌ همان‌ تجلى‌ ذاتى‌ است‌، يعنى‌ تجلى‌ ذات‌ حق‌، به‌ تنهايى‌، براي‌ خودش‌. اين‌، حضرت‌ احديت‌ است‌ كه‌ وصف‌ و رسمى‌ براي‌ آن‌ يافت‌ نمى‌شود، زيرا ذات‌ كه‌ وجودِ محض‌ِ خداست‌، وحدتش‌ عين‌ اوست‌، چون‌ آنچه‌ غير از وجود است‌، عدم‌ مطلق‌ و لاشى‌ء محض‌ است‌. پس‌ حق‌ در احديتش‌ به‌ وحدت‌ و تعيّنى‌ نياز ندارد كه‌ بدانها از چيزي‌ ممتاز شود، چون‌ چيزي‌ غير از او نيست‌. پس‌ وحدتش‌ عين‌ ذات‌ اوست‌ و اين‌ وحدت‌ خاستگاه‌ احديت‌ و واحديت‌ (يكتايى‌ و يگانگى‌) است‌، زيرا آن‌ وحدت‌، عين‌ ذات‌ چونان‌ ذات‌ است‌، يعنى‌ لابشرط شى‌ء، يا مطلقى‌ كه‌ شامل‌ِ بودن‌ِ آن‌ است‌ به‌ شرط آنكه‌ چيزي‌ با او نباشد - و اين‌ احديت‌ است‌ - و نيز بودن‌ آن‌ به‌ شرط آنكه‌ چيزي‌ با او باشد - و اين‌ واحديت‌ است‌، حقايق‌ در ذات‌ خدا، مانند وجود درخت‌ است‌ در هسته‌ كه‌ همان‌ غيب‌ِ غيوب‌ است‌.

«تجلى‌ دوم‌» آن‌ است‌ كه‌ اعيان‌ ثابتة ممكنات‌ كه‌ شئون‌ ذات‌ لذاته‌اند، بدان‌ پديدار مى‌شوند. اين‌ همچنين‌ «تعيين‌ اول‌» حق‌ است‌ به‌ صفات‌ عالميت‌ و قابليت‌، زيرا اعيان‌ ثابته‌، معلومهاي‌ نخستين‌ و ذاتيت‌ و قابليت‌ براي‌ «تجلّى‌ شهودي‌» حقّند. با اين‌ تجلى‌، خدا از حضرت‌ احديت‌، با نسبتهاي‌ اسمائى‌، به‌ حضرت‌ واحديت‌ فرود مى‌آيد. تجلى‌ شهودي‌ كه‌ همانا ظهور وجود است‌ و «نور» ناميده‌ مى‌شود. عبارت‌ است‌ از ظهور حق‌ به‌ صورتهاي‌ نامهاي‌ او در موجوداتى‌ كه‌ مظاهر آنها هستند. اين‌ ظهور همان‌ «نَف‌َ الرحمان‌» است‌ كه‌ همه‌ چيز بدان‌ به‌ وجود مى‌آيد.

الهي نميتوانيم كه اين كار بي تو بسر بريم نه زهره آن داريم كه از تو بسر بريم، هر گه كه پنداريم كه رسيديم از حيرت شمار واسر بريم. خداوندا كجا باز يابيم آن روز كه تو ما را بودي و ما نبوديم تا باز بآن روز رسيم ميان آتش و دوديم، اگر بدو گيتي آن روز يابيم بر سوديم، ور بود خود را دريابيم به نبود خود خشنوديم.

يا رب غم آنچه غير تو در دل ماست

بردار كه بيحاصلي از حاصل ماست

الحمد كه چون تو رهنمايي داريم

كز گمشدگانيم كه غم منزل ماست

جهان همه خداي راست، هم مشرق كه كعبه سوي آنست، هم مغرب كه بيت المقدس سوي آنست. چنانكه فرمايد او را فرمانبردارم و گردن نهادم.يَهْدِي مَنْ يَشاءُ إِلي‌ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ راه نمايد او را كه خواهد براه راست و دين پاك و كيش پسنديده و قبله حق.

شد روان از خيمه بر چرخ بلند

خصم در غوغا و شه رفته ز هوش

كآمد او را نالۀ خواهر بگوش

كاي امير كاروان كربلا

كوفيان بر غارت ما زد صلا

ديده بگشا سيل لشگر بين بدشت

دستگيري كن كه آب از سرگذشت

غنچه هاي بوستان بوتراب

رفت بر باد و گلستان شد خراب

شه چو بشنيد اين صداي جانگداز

غيرت الله چشم حق بين كرد باز

بي محابا رو سوي لشگر نهاد

پاي رفتارش نماند و سر نهاد

چون نشست از پا خديو مستطاب

كرد با كافردلان روي عتاب

كاي گروه كفر كيش و بد نهاد

گر شما را نيست بيمي از معاد

هين بياد آريد از احساب خويش

رسم احراز عرب گيريد پيش

خون من گر بر شما آمد مباح

نيست اين مشت عقايل را جناح

باز گرديد اي گروه عهد سست

هين فرو ريزيد خون من نخست

شمر دون با خيل لشگر زان عتاب

كرد روي سوي خديو مستطاب

شد فضال آسمان نيلي ز گرد

كس نشد واقف كه او با شه چه كرد

كاخ گردون را چو خون از سرگذشت

فاش شد كه خنجر از خنجر گذشت

از فلك بر سر زنان روح الامين

بر زمين آمد بصد شور و حنين

گاه بر چپ ميدويد و گه براست

كاي گروه اين نور چشم مصطفي است

ايستاده بر سر اينك جدّ او

چشم حسرت بر نهال قدّ او

ترسم از آهي جهان بر هم زند

آتش اندر مزرغ آدم زند

اي ذبيح عشق اي زاد خليل

اي فدايت صد هزاران جبرئيل

بي تو فرگاه نبوت شد بياد

خاك عالم بر سر جبريل باد

بضعۀ زهرا بصد فرياد و آه

پابرهنه تاخت سوي حربگاه

ديد جسمي در ميان خون نگون

قاتلان آورده بر وي روز خون

غيرت الله نالۀ چون رعد كرد

تو ستاده ميكني بر وي نگاه

زان سپس با لشگر كين با عتاب

كرد آن بانوي باغيرت خطاب

كاين حسين است اي گروه بيوفا

وارث حيدر سليل مصطفي

خون او خون خداوند ودود

گر نبود آنخون خداوندي نبود

اگر همه ملك موجودات بنام تو باز كنند، نگر تا بي توقيع بسم اللَّه بدان ننگري كه آن را وزني نيست، و اگر جبرئيل و حمله عرش بچاكري تو كمر بندند تا سلطان اين نام داغي از خود بر جانت ننهد بدان كه آن را محلّي نيست، هر جاني كه عاشق‌تر بود او را اسيرتر گيرد، هر دل كه سوخته‌تر بود رختش زودتر بغارت برد.

طره سنبل ز تاب جعد تو پرچين

شوي تو گشاده ديده حق بين

روي شقايق ز جام شوق تو رنگين

معني توحيد توست لطف رياحين