فايلستان

 هر دل كه در او تسليم و رضا جمع شد، بنقد آن تن قرين سلامت گشت، و آن سينه دست از آفات بشريّت مسلّم شد، تسليم درجه ذبيح و خليل است (ع). خليل را خطاب آمد كه «اسلم». جواب داد كه: «اسلمت» پسر از پدر نشان تسليم ديد، بتعليم پدر لباس تسليم پوشيد قرآن مجيد از تسليم پدر و پسر خبر داد كه: «فَلَمَّا أَسْلَما» تسليم درين جهان مسمار دين است و در آن جهان مفتاح دار السّلام. رضا آنست كه بنده‌اي بر پسند باشي و بهر چه رود خرسند باشي و منتظر قضاي خداوند باشي، و تسليم آنست كه كار آفريده بآفريدگار باز گذاري.

«وَ نُفَضِّلُ بَعْضَها عَلي‌ بَعْضٍ فِي الْأُكُلِ» اشارتست كه هر طاعتي را فردا ثوابيست و هر كس را مقامي و جاي هر كس بقدر روش خويش و هر فرعي سزاي اصل خويش.

اندر شب قبض هيبت و دهشت و با روز بسط انس و رحمت، در حال قبض بنده را همه زاريدن است و خواهش از دل ريش، و در حال بسط همه نازيدن است و رامش در پيش.

جمله نور حق گرفته همچو طور اين جان از او

همچو گوهر تافته از عين كان اين است او

نور حق بر نور حس راكب شود

آنگهي جان سوي حق راغب شود

اسب بي راكب چه داند رسم راه

شاه بايد تا بداند شاه‌راه

سوي حسي رو كه نورش راكبست

حس را آن نور نيكو صاحبست

نور حس را نور حق تزيين بود

معني نور علي نور اين بود

اي سرو خرامندهٔ بستان حقايق

آزاد شو از سبزهٔ اين سبز حدائق

برگلبن ايجاد توئي غنچهٔ خندان

در گلشن ابداع توئي برگ شقائق

منزلگه انس تو سراپردهٔ قدسست

تا چند شوي ساكن اين تيره مضائق

بيرون نرود راه تو بي‌ترك مقاصد

حاصل نشود كام تو بي قطع علائق

رخش امل از عرصهٔ تقليد برون ران

تا خيمه زني بر سر ميدان حقائق

در كوكبه‌ات خيل وحشم چيست مخائل

در راه تو خرگاه و خيم چيست عوائق

چون كعبهٔ خلقت بوجود تو شرف يافت

بايد كه شوي قبلهٔ حاجات خلائق

آنكس كه گداي در ميخانهٔ عشقست

برخسرو عقلست بصد مرتبه فائق

عاقلي، ديوانه‌اي را داد پند

كز چه بر خود مي‌پسندي اين گزند

ميزنند اوباش كويت سنگها

ميدوانندت ز پي فرسنگها

كودكان، پيراهنت را ميدرند

رهروان، كفش و كلاهت ميبرند

ياوه ميگوئي، چه ميگوئي سخن

كينه ميجوئي، چو مي‌بندي دهن

گر بخندي، ور بگريي زار زار

بر تو ميخندند اهل روزگار

نان فرستاديم بهرت وقت شب

نان نخوردي، خاك خوردي، اي عجب

آب داديمت، فكندي جام آب

آب جوي و بركه خوردي، چون دواب

خوابگاه، اندر سر ره ساختي

بستر آوردند، دور انداختي

برگرفتي زادمي، چون ديو روي

آدمي بودي و گشتي ديو خوي

دوش، طفلان بر سرت گل ريختند

تا تو سر برداشتي، بگريختند

نانوا خاكستر افشاندت بچشم

آن جفا ديدي، نكردي هيچ خشم

رندي، از آتش كف دست تو خست

سوختي، آتش نيفكندي ز دست

چون تو، كس ناخورده مي مستي نكرد

خوي با بدبختي و پستي نكرد

مست را، مستي اگر يك ره بود

مستي تو، هر گه و بيگه بود

بس طبيبانند در بازار و كوي

حالت خود، با يكي زايشان بگوي

گفت، من ديوانگي كردم هزار

تا بديدم جلوهٔ پروردگار

ديده، زين ظلمت به نور انداختم

شمع گشتم، هيمه دور انداختم

تو مرا ديوانه خواني، اي فلان

ليك من عاقلترم از عاقلان

گر كه هر عاقل، چو من ديوانه بود

در جهان، بس عاقل و فرزانه بود

عارفان، كاين مدعا را يافتند

گم شدند از خود، خدا را يافتند

من همي بينم جلال اندر جلال

تو چه مي‌بيني، به جز وهم و خيال

من همي بينم بهشت اندر بهشت

تو چه مي‌بيني، بغير از خاك و خشت

چون سرشتم از گل است، از نور نيست

گر گلم ريزند بر سر، دور نيست

گنجها بردم كه نايد در حساب

ذره‌ها ديدم كه گشته است آفتاب

عشق حق، در من شرار افروخته است

من چه ميدانم كه دستم سوخته است

چون مرا هجرش بخاكستر نشاند

گو بيفشان، هر كه خاكستر فشاند

تو، همي اخلاص را خواني جنون

چون تواني چاره كرد اين درد، چون

از طبيبم گر چه مي‌دادي نشان

من نمي‌بينم طبيبي در جهان

من چه دانم، كان طبيب اندر كجاست

ميشناسم يك طبيب، آنهم خداست

كلام‌ها بر دو گونه باشند و سكوت‌ها بر دو گونه: كلام، يكي حق بود و يكي باطل و سكوت، يكي حصول مقصود و آن ديگر غفلت. پس هر كسي را گريبان خود بايد گرفت اندر حال نطق و سكوت، اگر كلامش به حق بود گفتارش بهتر از خاموشي و اگر باطل بود خاموشي بهتر از گفتار، و اگر خاموشي از حصول مقصود و مشاهده بود خاموشي بهتر از گفتار و اگر از حجاب و غفلت بود گفتار بهتر از خاموشي.

بحقّ تو، بحق مهر تو، بصحبت تو

كه ديده بر كنم ار ديده در رضاي تو نيست‌

ترا خوش است كه هر كس ترا بجاي منست

مرا بتر كه مرا هيچ كس بجاي تو نيست

نور حقي يا حقي، يا فرشته يا نبي

چون غم دل مي‌خورم، رحم بر دل مي‌برم

كاي دل مسكين چرا در چنين تاب و تبي