﴿و السابقون السابقون اولئك المقرّبون﴾و سابقون كاملان واصلى هستند كه به مقام بقاء بالله رسيده اند و حق را در هر چيزى مشاهده مى كنند و موجودات را همان طور كه هست مى بينند و مى دانند زيرا ﴿على الاعراف رجال يعرفون كلاًّ بسيماهم﴾
همه موجودات عالم از ذات و حقيقت خود آگاهى دارند و از آنجايى كه از ذات خود آگاهى دارند راه به درگاه حضرت حق برده اند و خود را متصل به مبدأ اصلى و حقيقى كرده اند.
چون هر چيزى در نهايت به اصل خود بر مى گردد و از هر نقطه اى از اين دايره دوباره دايره اى ظاهر مى شود كه آن نقطه اوّل (مركز اولين دايره) نيز مركز تمام دايره هايى است كه حول آن مى گردد و محيط دايره نيز در دابره هاى ديگر همان دايره اولى است، بنا بر اين در حقيقت مركز همه دواير همان ذات حق است و غير از او موجودى وجود ندارد.
«در حقيقت دان كه دل شد جام جم
مى نمايد اندرو هر بيش و كم»
دل بود مرآت ذات ذوالجلال
در دل صافى نمايد حق جمال
حق نگنجد در زمين و آسمان
در دل مؤمن بگنجد اين بدان
ملك دل را كس نديده غايتى
در احاطه حق دل آمد آيتى
مظهر شأن الهى دل بود
مظهر شأنش كماهى دل بود»
درو در جمع گشته هر دو عالم
گهى ابليس گردد گاه آدم
عدم آينه وجود حق و هستى است،عالم تعيّنات عكس و سايه وجود حق و هستى است و انسان چشم عكس - عالم - است. سايه به واسطه نور ظاهر مى شود. بنابراين عالم نيز به واسطه نور ذات حق كه وجود حقيقى است پيدا و روشن مى گردد. و اين مطلب ناظر بر اين آيه است كه ﴿الم تر الى ربّك كيف مدّ الظّل﴾يعنى آيا نمى بينى كه حق چگونه پرتو وجود خود - سايه را - بر موجودات عالم - اعيان را ممكنه - گسترده است.
«نحن اقرب از كتاب حق بخوان
نسبت خود را به حق نيكو بدان
هست حق از ما به ما نزديكتر
ما زدورى گشته جويان در به در»
سياهى گر بدانى نور ذات است
به تاريكى درون آب حيات است
«گنج پنهان است زير هر طلسم
پيش عارف شد مسمّى عين اسم
ديده حق بين اگر بودى تو را
او رخ از هر ذره بنمودى تو را»
«منزل عقل و فكر ما صفت است
ذات برتر زعلم و معرفت است
نور او خود دليل قافله بس
در پى حق غلط نگردد كس
امر و خلق از خدا توان دانست
كس خدا را به اين و آن دانست؟»
بدين قصيده كه گر تك زند كسي صد قرن
نيابدش دومين در كراسهٔ شعرا
به سوز جان من از كيد حاسد بد گوي
به صور آه من از دست دشمن رعنا
كه هرچه بر من افتاده افترا كردند
كه گفته‌ام سخن از تو برون ز مدح و ثنا
اگر تفحص اين سر كني دل خجلم
كه همچو ديدهٔ مور است مي‌شود صحرا
ز هيبت تو اگرچه چو برگ مي‌لرزم
مكن ز خشم مرا پوستين درين سرما
وگر كه من ز در كشتنم تو كش كه خوش است
ز دست يوسف صديق ديدهٔ بينا
چه گر تدارك اين واقعه نمي‌دانم
مرا بس اين كه بدين صدق هست حق دانا
چو شمع بر سرپايم كنون و حكم تو راست
به راندن كه برو يا به خواندن كه بيا
وثيقتم همه بر عفو توست و چون نبود
از آنكه حبل متين است و عروة وثقي
چو سايه از بر خويشم گر افكني بر خاك
چو سايه نيست مرا دور بودن از تو روا
وگر چو كلك به تيغم سرافكني از تن
چو كلك بر خط حكمت به سر دوم حقا
به دور باش گرم پيش خود كني بيجان
چو دور باش به جان داري آيمت ز قفا
كز آستان تو صد شير كي تواند كرد
به سنگ چون سگ اصحاب كهف دور مرا
چو خلق روي زمينت همه دعا گويند
به جز تو كيست كه آمين كند مرا به دعا
ولي بس است كه آمين همي كنند به جمع
مقربان سماوي ز حضرت اعلي