از جمله ضروريات دانستن اين است كه هر فعلى و عملى صورتى دارد در عالم برزخ كه آن فعل بر آن صورت بر فاعلش ظاهر مى شود بعد از انتقال او به عالم برزخ و جزاء همين است كه انما هى اعمالكم ترد عليكم , وجزاء بما كانوا يعملون , والناس مجزيون بأعمالهم .
حقيقت صور مدركه اشياء كه علم نفس اند شأنى از شئون نفس اند و اين نه انقلاب حقيقت است بلكه ارتقا و جهش نفس از نقص به كمال است .
چون شأن همه موجودات اين است كه معلوم نفس انسانى گردند , و شأن نفس نيز اين است كه تواند از مرتبه عقل هيولانى به مرتبت عقل مستفاد و عقل بسيط رسد بلكه بر آنها نيز محيط شود , لذا از ظلمت جهل به جهان نور علم انتقال مى يابد و به دانستن هر حقيقت علمى كلى بابى از عالم غيب برويش گشوده مى شود چه اينكه علم وجودى نورى و محيط و مبسوط و بسيط است . و همچنين درجه درجه كه بر نردبان معرفت ارتقاء مى يابد سعه وجودى او و گسترش نور ذات او و اقتدار و استيلاى وى بيشتر مى شود و آمادگى براى انتقالات بيشتر و قويتر و شديدتر , و سير علمى بهتر پيدا مى كند .
هر يك از ظرفهاى جسمانى را حد معينى است كه گنجايش آنها را تحديد مى كند , مثلا پيمانه ها و بركه ها و درياچه ها و درياها هر يك را اندازه ايست كه بيش از آن اندازه آب را نمى پذيرند , به خلاف نفس ناطقه انسانى كه هر چه مظروف او كه آب حيات علوم و معارف است در او ريخته شود سعه وجودى و ظرفيت ذاتى و گنجايش او بيشتر و براى فرا گرفتن حقائق بيشتر آماده تر مى شود .
خاك چون عنقا و آدم اوج اوست
فعل حق دريا و عالم موج اوست
در حضيض موج او بس اوجهاست
موجها دريا و دريا موجهاست
موت فناء و عدم نيست بلكه جدايى انسان از غير خودش و انتقال او از نشأه ديگر است
پس بدانكه جنت و نار در ارواح اند نه ارواح در جنت و نار , بلكه در اطلاق كلمه دركه مشعر به ظرفيت است خيلى دقت بايد . پس بدانكه جنت و نار را در همه عوالم مظاهر است .
با دنيا آخرت است , نفرمود بعد دنيا آخرت است تا آخرت در طول زمانى دنيا قرار گيرد . و فرمود قرينى كه با تو دفن مى شود حى است و محشور نمى شوى مگر با او , و وحشت نمى كنى مگر از وى به خصوص كه در آخر فرمود : آن قرين فعل تو است .
مصدر به مثل هستى مطلق باشد
عالم همه اسم و فعل مشتق باشد
چون هيچ مثال خالى از مصدر نيست
پس هر چه در او نظر كنى حق باشد
انفطار , انشقاق و ظهور شى ء از شى ء است يقال تفطر الشجر بالورق والنور , برگ و گل از درخت منفطرند و قائم به درختند بلكه جزء درخت و شأنى از شئون اويند .