فايلستان

اگرچه خور به چرخ چارمين است

شعاعش نور و تدبير زمين است

طبيعت هاي عنصر نزد خور نيست

كواكب گرم و سرد و خشك و تر نيست

عناصر جمله از وي گرم و سرد است

سپيد و سرخ و سبز و آل و زرد است

بود حكمش روان چون شاه عادل

كه نه خارج توان گفتن نه داخل

چو از تعديل شد اركان موافق

ز حسنش نفس گويا گشت عاشق

از ايشان مي پديد آمد فصاحت

علوم و نطق و اخلاق و صباحت

ملاحت از جهان بي‌مثالي

درآمد همچو رند لاابالي

به شهرستان نيكويي علم زد

همه ترتيب عالم را به هم زد

گهي بر رخش حسن او شهسوار است

گهي با نطق تيغ آبدار است

چو در شخص است خوانندش ملاحت

چو در لفظ است گويندش بلاغت

ولي و شاه و درويش و توانگر

همه در تحت حكم او مسخر

درون حسن روي نيكوان چيست

نه آن حسن است تنها گويي آن چيست

جز از حق مي‌نيايد دلربايي

 كه حق گه گه ز باطل مي‌نمايد

مؤثر حق شناس اندر همه جاي

ز حد خويشتن بيرون منه پاي

حق اندر كسوت حق بين و حق دان

حق اندر باطل آمد كار شيطان

«اموات» و «حيات»، بلكه فعليات را، چه كمالات اولى و چه ثوانى، از صقع حق ببين، نه مفصول و فقرائى بسته به او، نه اغنيا. و به تحقيق بگو: او هست. و مبين بلند و پست، بلكه استيفاء حساب موادّ و هيولاى مجسّمه را بكن، و ببين كه فعليّت امتداد و فعليّت قوّه هم، ظلّ نور حق است.

بيدلى را بى‌سبب آزرده گيرخاكسارى را بخاك اسپرده گير
خستۀ از جور عشقت كشته دان و الهى از عشق رويت مرده گير
گر چنين خواهى كشيدن تيغ غم جانم اندر،تن چو خون افسرده گير

 

به صبح حشر چون گردى تو بيدار

بدانى كان همه وهم است و پندار

چو برخيزد خيال چشم احول

زمين و آسمان گردد مبدّل

چو خورشيد جهان بنمايدت چهر

نماند نور ناهيد و مه و مهر

فتد يك تاب از آن بر سنگ خاره

شود چون پشم رنگين پاره پاره

بدان اكنون كه كردن مى توانى

چو نتوانى چه سود آنگه كه دانى

چه مى گويم حديث عالم دل

تو را اى سرنشيب و پاى در گل

جمله نور حق گرفته همچو طور اين جان از او

همچو گوهر تافته از عين كان اين است او

كلام‌ها بر دو گونه باشند و سكوت‌ها بر دو گونه: كلام، يكي حق بود و يكي باطل و سكوت، يكي حصول مقصود و آن ديگر غفلت. پس هر كسي را گريبان خود بايد گرفت اندر حال نطق و سكوت، اگر كلامش به حق بود گفتارش بهتر از خاموشي و اگر باطل بود خاموشي بهتر از گفتار، و اگر خاموشي از حصول مقصود و مشاهده بود خاموشي بهتر از گفتار و اگر از حجاب و غفلت بود گفتار بهتر از خاموشي.

يك نيمه ز عمر شد به هر تيماري

تا داد فلك به آخرم دلداري

بر من فلكا تو را چه منت؟ باري

تا عمر به نستدي ندادي ياري

هفت سالار، كندرين فلكند

همه گرد آمدند در دو و داه

اگر عالم سراسر ظلم گيرد

نيابد هيچ مظلوم از فلك داد

همه ظلم از نجوم و از فلك دان

كه لعنت بر نجوم و بر فلك باد

دردانهٔ درياي حقيقت درد است

درد است كه ميزان عيار مرد است

اي خاك ره يار، عزيزش مي دار

اين طفل يتيم اشك، غم پرورد است