فايلستان

ما حاوى سرّ كن فكانيم

ما نسخه جامع جهانيم

اين جمله جهان مثال جسم است

ما جان جهان و جان جانيم

مائيم محيط هر دو عالم

بنگر كه چو بحر بيكرانيم

آن گنج نهان به ما عيان شد

ما خود به طلسم داستانيم

چون مظهر ظاهريم و باطن

هم عين عيان و هم نهانيم

بيرون ز احاطه جهانيم

برتر ز زمين و از مكانيم

از ما مطلب نشان اسيرى

از نام و نشان چو بى نشانيم

زير ‌ منظور «عناصر اربعه» و «مواليد سه گانه» است، جهان مادى بالا ‌ منظور عقول و نفوس و افلاك است، جهان معنوى هر چه در عالم مادّه و ملكوت وجود دارد مثال و نمود آن در تن و جان آدمى پيدا و ظاهر است. و به همين سبب حكما جهان را عالم كبير و انسان را عالم صغير دانسته اند. به طور كلّى جهان و مراتب عالم مانند آدمى، يك شخص معيّن است و همان طور كه آدمى داراى بدن و روح است و حيات و قوام بدن وابسته به روح مى باشد، جهان نسبت به آدمى مانند بدن و انسان نيز روح جهان محسوب مى گردد. و چون تن آدمى به اعتبار روح به كمال و معرفت مى رسد، شناخت عالم و كمال حقيقى آن به اعتبار انسان مى باشد.

انتساب قيامت به طامة الكبرى به اعتبار آن است كه تمام كثرات و تعيّنات عالم در آن روز نيست و نابود مى شوند و زمان و مكان را طى مى كنند. ﴿يوم تبدّل الارض غير الارض﴾ و ﴿اذا السّماء انشقت﴾ و ﴿اذا السّماء انفطرت﴾ و ﴿اذا الشّمس كوّرت، و اذاالنجوم انكدرت﴾بنا بر اين اينكه جهان در يك طرفة العين مى ميرد و مى زايد به مثال مانند طامة الكبرى است و در حقيقت آنچه كه اتفاق مى افتد نمود و مثالى از روز قيامت مى باشد كه به «روز عمل» معروف است و «روز قيامت» كه قيامت كبرى است، را روزجزا و روز دين مى گويند و به حكم ﴿انّما توعدون لصادق و انّ الدّين لواقع﴾اين روز به وقوع مى پيوندد.

جوانى جهان به سبب آن است كه در هر لحظه «وجودى» تازه مى يابد و از «نيست» به «هست» مى آيد. همچنين پيرى جهان به سبب آن است كه پيوسته به صورتى واحد در ممكنات و موجودات عالم ظاهر مى شود.و چون هر لحظه موجودات جهان نيست و نابود مى شوند و دوباره به وحدت حقيقى مى رسند و همه جمع يعنى «واحد» مى شوند، حشر است و همچنين چون هر لحظه وجود «واحد» به صورت موجودات و ممكنات عالم ظاهر مى گردد نشير است. پس هر آينه به اعتبار آنچه كه گفته شد در جهان حشر و نشر وجود دارد.

وجود موجودات و ممكنات عالم به واسطه تعيّنات و تعلّقات «كثير» است و ازجنبه ذات، «واحد» است زيرا همه موجودات داراى يك ذات «واحد» هستند و «كثير» به سبب «كثرت» ظاهر و آشكار مى گردد و اگر نيك بنگرى حقيقت همه موجودات «وجود مطلق» است به صورت ظاهر «كثير» و در باطن «واحد» مى باشند.

موجودات و ممكنات عالم از كثرت تعيّنات و تعلّقات «وجود» ظاهر و آشكار شده اند و تمام موجودات نمود آن حقيقت واحد هستند و وجود كلّ پرده و پوشاننده وحدت جزو است يعنى موجودات حجاب جمال حقّ هستند.

بايد دانست كه هر موجودى از موجودات عالم «كلّ» مى باشد كه يك جزو آن «وجود» و جزو ديگرش «تعيّن» كه نيستى و عدم است.پس «وجود» جزو «موجود» مى باشد بنابراين جزوى كه بيشتر از كُلّ است «وجود» مى باشد زيرا كلّ«موجود» است و به آن جهت كلّ گفته اند كه داراى دو جزو است، و فزونى «وجود» كه جزو است بر «موجود» كه كلّ است به اين سبب است كه هر موجودى عبارت از وجود و تعيّن است.

گردنده فلك دلير و دير است كه هست

غرنده بسان شير و دير است كه هست

ياران همه رفتند و نشد دير تهي

ما نيز رويم دير و دير است كه هست

فلك كينه گرا دوش به آهنگ جفا

همه شب پاي فرو هشت به كاشانهٔ ما

گفتم از بهر چكار آمده‌اي گفت كه جور

گفتم از بهر چه تقصير بود گفت: وفا

شب يلداي غمم را سحري پيدا نيست

گريه‌هاي سحرم را اثري پيدا نيست

هست پيدا كه به خون ريختنم بسته كمر

گرچه از نازكي او را كمري پيدا نيست

به كه نسبت كنمت در صف خوبان كانجا

از تجلي جمالت دگري پيدا نيست

نور حق ز آينهٔ روي تو دايم پيداست

اين قدر هست كه صاحب نظري پيدا نيست

پشه سيمرغ شد از تربيت عشق و هنوز

طاير بخت مرا بال و پري پيدا نيست

بس عجب باشد اگر جان برم از وادي عشق

كه رهم گم شده و راهبري پيدا نيست