«نور»، وجوب وجه اللّهى است و امّا «ظلّ»، وجود مشوب به ماهيّت، و امّا «ظلمت» امكان كه عدم است و ما به حذاء ندارد، چه دو سلب است؛ سلب ضرورت وجود و سلب ضرورت عدم. و اگر خواهى، بگو: در تعيين سه جهت؛ علم به مبدأ اعنى: به وجوب و وجه الله و علم به ذات خودش، و اين دو قسم است:ذات نوريّه‌اش كه وجود خاصّ بود و ذات ظلمانيّه‌اش كه ماهيّت امكانيّه‌اش بود، پس از علمش به مبدئش.
عرش همان فلك نهم است كه محيط به عالم جسمانى و محدود جهات آن است ، و آن را از جهت اينكه خالى از ستاره است ، اطلس مى گويند، و آن فلكى است كه با حركت يوميه خود زمان را ترسيم نموده و به وجود مى آورد، و در جوفش و مماس با سطح مقعرش فلك هشتم قرار دارد كه محل ستارگان ثابت است ، و در جوف فلك هشتم افلاك هفتگانه ديگرى وجود دارد كه هر كدام حامل يكى از سيارات : زحل ، مشترى ، مريخ ، شمس ، زهره ، عطارد و قمر مى باشند.
كليت مراتب عالم كبير و صغير باهم ، كتاب خداوند است كه هر موجودي كلمه يا حرفي از آن كتاب است . حروف و كلمات اين كتاب با قلم الاهي ، كه تمثيلي از عقل است ، نقش شده اند. قلم ، حقيقت امور را، كه نور اسپهبدي نام دارد، بر نفس انسان نقش مي كند.
سلسلة طولي بدو يا تجليِ وجود داراي پنج مرتبة اساسي است : ۱) مرتبة عقول محض ، انوار قاهره . نخستين مرحلة آن عقل كل ، يا به سخن ديگر، نخستين پرتو ساطع از نورالانوار است . ۲) مرتبة نفوس فلكيه ، انوار مدبّره . نخستين مرتبة آن ، كه مستولي بر فلك اول است ، نفْس كل ناميده مي شود. ۳) مرتبة نفوس مُنْطَبِعه و صور نوعية افلاك ، نباتات ، طبايع اربعه ، بسايط كليات و اسطقسات عناصر. ۴) مرتبة صورت جسميه ، كه همان صورت ارسطويي ، جوهر ممتد و نوعيِ وحداني است . ۵) مرتبة هيوليات ، از هيولاي فلك الافلاك تا هيولاي اسطقسات عالم كَوْن و فساد. ترتيب طولي سلسلة عود به ذات متعالي هم مشتمل بر پنج مرتبه است : ۱) مرتبة جسم مطلق و اجسام نوعية بسيطه كه فلكيات و اسطقسات اربعه است . ۲) مرتبة اجسام مركّبه كه از تركيب اسطقسات حاصل مي آيند و صورتهاي نوعيه خود را دارند، مانند موادمعدني . ۳) مرتبة جسم نباتي كه داراي نفس نباتي است . ۴) مرتبة نفوس منطبعة حيوانات . ۵) مرتبة نوع انسان كه داراي نفس ناطقه است . نفوس ناطقة انسان جواهر قادسه و انوار عاقله اند و وراي اين نفوس جز ذات حق نيست . هريك از اين مراتب ، چه در سلسلة بَدْو و چه در سلسلة عود، اعراض متعدد دارند كه امتدادهاي عَرْضي هر مرتبه را تشكيل مي دهند؛يعني ، در هر مرتبه موجوداتي در عرض هم (بدون رابطة علّي و معلولي ميان آنها) قرار دارند.
موجودات همه اشعه انوار و تجليات حق‌اند و او را تجلى واحدى است بر اشياء و ظهور واحدى است بر ممكنات و اين ظهور و تجلى بر اشياء بعينه ظهور و تجلى دوم حق است بر نفس ذات خود در مرتبت افعال زيرا كه ذات حق از جهت نهايت تماميت و فرط كمال خود بر نفس خود افاضه و تجلى كند بظهور و تجلى اول و ظهور دوم عبارت از نزول وجود است در مراتب افعال كه بنام افاضه و نفس رحمانى و محبت افعاليه ناميده ميشود.
مه و خورشيد و استاره بر اين گردون گردانند
به حكم حجت قاطع براه عاشقى پويا
زذره تا مجره از رقيقت تا حقيقت را
بيابى راكع و ساجد بحمد و مدح حق گويا
دو عالم يك مصلى هست و دائم در صلاتستند
همه اشباح در اينجا همه ارواح در آنجا
ستارگان راجع كه به چشم ديده مى شود پنج اند : عطارد , زهره , مريخ , مشترى زحل . يعنى همه سيارات غير ماه و خورشيد , و آنها را خمسه متحيره مى نامند . و سه ستاره ديگر كه بوسيله دوربين يافته اند : اورانوس , نپتون , فلوطن , نيز در اين صفت با آن پنج سياره اول شريكند . و رجعت بدين معنى است كه هر يك مانند ماه و خورشيد از حمل بثور و از ثور بجوزا و همچنين بتوالى بروج مى روند , آنگاه يك يا چند روز در يكجا مى ايستند , آنگاه از همان راه كه آمده بودند باز بر مى گردند از ثور بحمل مى آيند , و بار ديگر براه مستقيم اول مى افتند و همچنين , اما چون مستقيم رفتنشان بيش از رجعت است همه دوره را طى مى كنند از ثور بجوزا از جوزا بسرطان بهمين ترتيب .
فلكيّت از صفات ساريه در جسم فلك نيست، زيرا كه صورتى كه محصّل و مقوّم جسميّت آن است در خارج به مادّه آن قائم نيست، زيرا كه براى هر فلكى نفس مجرّدى هست كه مبدأ صفات و اوضاع و افاعيل و حركات آن است. پس اجزاء جسميّه فلك واحد، خواه وهميّه و خواه خارجيّه، اجزاء مقداريّه ذات نوعيّه او نيستند، بلكه اجزاء مادّه و جسميّت فلكند. و توارد فصل و وصل بر جسميّت فلك از حيث ذات امتداديّه آن محال نيست، بلكه محال آن است كه يك فلك از آن حيثيّت كه فلك است دو فلك يا آنكه دو جزء براى آن حاصل گردد، نه از آن حيثيّت كه دو جزء باشند از براى جسميّت فلك. و از اين جهت متمّمان دو فلك نيستند و اهل هيئت آنها را فلك على حده نمى‌شمارند.
همه اشياي موجود در عالَم اَجرام اَثيري و عنصري اَعمّ از افلاك و ستارگان و مركباتِ عالَم عناصر، همه مِثال و ظِلّ جواهر نوراني مجرّدي هستند كه در عالم اَنوار جاي دارند و نور و ضياي عَرَضي اينها، شبح مثالي از نور و ضياي واقعي و ذاتي آنهاست.
برخلاف اجسام زميني كه محرك آنها طبيعت است، اجسام فلكي را نفوس فلكي به جنبش درمي‌آورند. اجسام زميني بر حسب كيفيات متضاد تعريف مي‌شوند: يا ترند يا خشك، يا سبك يا سنگين، يا گرم يا سرد ... ؛ اما اجسام فلكي هيچ يك از كيفيات را ندارند، به‌ويژه سبك يا سنگين نيستند. همچنين اجسام فلكي تغيير نمي‌كنند و هر تغييري براي فعليت يافتن قوه‌اي يا تحقق كمالي است، اجسام فلكي هيچ قوه‌اي ندارند و به تعبير ديگر كامل‌اند.