فايلستان

مراد از نور جوهري، همان نوري است كه قائم به ذات است كه خود به سه قسم تقسيم مي‌شود: نور الأنوار، كه همان واجب‌الوجود است، نوري است قيوم و قيام همه چيز به اوست و از شدّت اشراق و قوّت لَمعان قاهر بر تمام انوار است. ديگر انوار قاهره يا عقول، كه جوهر و قائم به ذات‌اند و مجرّد محض از صفت نقص مبرا نيستند. از اين‌رو، محتاج به نور الأنوارند؛ و انوار اسفهبديه يا نفوس ناطقه، جوهري هستند كه با انوار قاهره فرق دارند. انوار قاهره نه منطبع در اجسام‌اند و نه متصرف در آنها، ولي انوار اسفهبديه و نفوس ناطقه با اين‌كه منطبع در اجسام نيستند، ولي مدبّر و متصرّف در آنها هستند.

نور في‌نفسه لنفسه يا نور مجرّد محض. اين نور در خارج قائم به ذات خود است؛ يعني ذات خود را درك مي‌كند و خويشتنِ خويش از خود پنهان نيست. نور في‌نفسه لغيره يا همان نور عارضي كه قائم به غير است و خود را نيز درك نمي‌كند، وجودش از غير است، ولي غير را ظاهر مي‌كند.

صبحدم شد ساقيا آت الصبوح‌

خفتگان را در قدح كن قوت روح‌

در قدح ريز آب خضر از جام جم‌

باز نتوان گشت ازين ره بى‌فتوح‌

آب حلم و آتش خشم اى پسر

هم ز حق بينى چو بگشائى نظر

مراد از عالم برزخ گاهى عالم بعد از مرگ و قبل از حشر و قيامت است و گاه مراد عالم مثل معلقه است و بالاخره عالمى كه حد فاصل و واسطه ميان مجردات محضه و جسمانيات بحث است عالم برزخ گويند.

هرچه امروز حاصل ما نيست

طلب آن مكن كه فردا نيست

گر در اينجا نديده اي او را

رؤيت او تو را در اينجا نيست

حق به حق بين كه ما چنين ديديم

ديده اي كان نديد بينا نيست

وانكه حق را به خويشتن بيند

ديده اش بر كمال گويا نيست

هر كه گويد كه حق به خود بيند

اين سعادت ورا مهيا نيست

گر چه آبند قطره و دريا

قطره در وصف همچو دريا نيست

تا سر اين بگويد كويار نكته داني

هر دل كه نور حق ديد جز نور حق نباشد

ني نزد او زميني است ني پيشش آسماني

بي انتظار محشرحق بين فناي كل ديد

گشتي چو فاني از خود گرديد خلق فاني

چون هست عكس يكتا نبود دو چيز همتا

در ملك هست جز هست چون نيست، نيست ثاني

امروز جلوهٔ وي رندان كهن شمارند

كور است در هر آني روي نوي و آني

هزار كاسه سرت رفت سوي خوان فلك

چو در فتاد از آن ديگ در دهان حلوا

پياپي از سوي مطبخ رسول مي آيد

كه پخته اند ملايك بر آسمان حلوا

به آبريز برد چونك خورد حلوا تن

به سوي عرش برد چونك خورد جان حلوا

به گرد ديگ دل اي جان چو كفچه گرد به سر

كه تا چو كفچه دهان پر كني حلوا

دلي كه از پي حلوا چو ديگ سوخت سياه

كرم بود كه ببخشد به تاي نان حلوا

خموش باش كه دگر حق نگويدش كه بده

چه جاي نان ندهد هم به صد سنان حلوا

همة هستها، پيش‌ از تحقق‌ عينى‌ بيرونى‌، در علم‌ حق‌، «هست‌» بوده‌اند كه‌ برخى‌ از آنها «هست‌» شده‌اند و برخى‌ همواره‌ در نيستيند و بوي هستى‌ هرگز به‌ مشامشان‌ نرسيده‌ است‌. حق‌ همواره‌ و جاودانه‌ در «تجلى‌» است‌. هستيها «تجليات‌» اويند. تجلى‌، هرگز تكرار نمى‌شود. آفرينش‌ در هر لحظه‌، يعنى‌ در هر نَفَس‌، نو مى‌شود، يعنى‌ تجلى‌ همواره‌ و در هر نفسى‌، در نو شدن‌ است‌. بودن‌ و نبودن‌ِ هرچيز در هر لحظه‌ در هم‌ آميخته‌اند. ما آدميان‌ از اين‌ نوشدن‌ِ پيوسته‌ و لحظه‌ به‌ لحظه‌ غافليم‌. بقاي هر چيز عين‌ فناي آن‌ است‌ و فناي آن‌، آغاز بقاي آن‌ است‌. بقاي جاودانه‌ از آن‌ِ حق‌ است‌: «كُل‌ُّ شَى‌ْء هالِك‌ٌ اِلا وَجْهَه‌ُ» ، يعنى‌ همة حقايق‌ از ميان‌ مى‌روند، جز «حقيقت‌» يعنى‌ واقعيت‌ِ حق‌ - چون‌ وجه‌ِ شى‌ء، حقيقت‌ يعنى‌ واقعيت‌ آن‌ است‌.

صيقلى كردن نهانگاه انسانى تا قابل تجليّات حق شود و نفس چون آينه‌اى زنگار زدوده گردد كه بسوى حق گرفته شده، و دستيار درين مرحله فكرى لطيف و عشقى عفيف است.