-(هيئت و نجوم) ابو ريحان گويد سطح منطقه البروج همه گويهاى ستارگان سياره را همه برد،و بهر كره‌اى دايره‌اى كند موازى مر منطقه را،و آن دايره فلك ممثل آن ستاره است كه آن كره او راست.و ممثل از آن جهت نام كردند كه او را موازى است و در سطح و مركز هر دو يكى ست،پس بر مثال اوست.و بخشهاى اين هم بخشهاى آنست.
-(اصطلاح هيئت) ابو ريحان در ترسيم فلك معدل المسير گويد:
اگر مركز فلك تدوير بمدتهاى راست قوسهاى راست رفتى از حامل،وسط ستاره،آنك رفتن ميانگى اوست،بر حامل بودى،و زاويه‌هاى وسط بر مركز او بودى آن قوسها.و لكن چون بنگريم،زاويه‌هاى رفتن مركز فلك تدوير بمدتهاى راستبر مركز حامل نه راست همى‌يابيم .آنكه راستيشان بر نقطه‌اى باشد كه دورى از مركز حامل همچند دورى مركز حامل است است از مركز عالم.و آن نقطه را مركز معدل المسير خوانند.و هر سه مركز بر يكى خط مستقيم‌اند.وين سه علوى راست با زهره.و شايد كه بر اين نقطه فلكى داراى همچند حامل،و وسط از محيط او كنى.و شايد كه وسط بزاويه‌ها دارى بر اين نقطه بى‌آنكه بروى فلك كشيده بود.
اصطلاح هيوى) هفت فلك كلى كه ويژه هفت سياره است فلك كلى گويند يعنى فلك كلى آن كواكب چون در ضمن هر يك از آن افلاك افلاك ديگرى است كه افلاك جزئى نامند، فلك كلى هر كوكبى را ممثل نامند،از آن جهت كه مماثل فلك البروج است.از لحاظ مركز يعنى از لحاظ مركز با فلك- البروج متحد است و مناطق و اقطار آنها نيز در محاذات منطقۀ فلك البروج است و در حركات نيز با او موافق است،هم در مقدار و هم در جهت باستثناى ممثل قمر كه مقدار آن از ساير ممثلات نيز زيادتر است البته منطقۀ هر يك از ممثلات را نيز مجازا ممثل گويند از باب نامگذارى كل بنام جزء و چون حركاتى كه از سيارات مشاهده ميشود متشابه نمى‌باشند و بايد حركات اجرام سماوى متشابه باشد بناچار براى توجيه حركات در ثخن ممثلات افلاك ديگرى اثبات كرده‌اند كه پارۀ شامل زمين بود و پارۀ نبود مثلا آفتاب را گويند دو فلكاست يكى كلى كه ممثل است و ديگرى خارج مركز.
-(اصطلاح هيئت) ابو ريحان بيرونى گويد:فلك حامل فلكى است همچون فلك اوج مركز او بيرون از مركز عالم است و سطح آن بسطح فلك مايل است و فلك تدوير را همى‌برد چنانكه مركز فلك تدوير بر محيط او سوى توالى بروج همى‌رود .
-(اصطلاح هيئت و نجوم) هر يك از كواكب هفتگانه را فلكى است كوچك كه در آن دوران ميكند و آن را فلك تدوير آن كوكب نامند و افلاك تدوير خود در افلاكى ديگر دوران ميكنند كه خارج از مركزاند و همۀ اين تدويرات و خارج از مركزها واقع در سطح فلك البروجند كه محيط بساير افلاك است.
-(اصطلاح هيئت) فلكى كه مركز ثوابت است و ثوابت بقول هيئت بطلميوس واقع در ثخن آن ميباشند رجوع به معدل النهار شود.
-(اصطلاح هيئت) فلك الافلاك را گويند بدان جهت كه ساده و بى‌ستاره است و باعتبار دورى آن از مركز زمين فلك اقصى نامند و همين طور بهمين اعتبار فلك اعلى نامند و از اين جهت كه جهان جسمانى مطابق با هيئت بطلميوسى واقع در داخل محدودۀ فلك اطلس است آن را محدود الجهات نامند و يا فلك محدد در لسان شريعت با اقتباس از روايات و قرآن مجيد عرش الرحمن نامند.
قرآن در مقام بيان سستي پايه‌هاي زندگي برخي افراد آن را به خانة عنكبوت تشبيه ميكند: «مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاء كَمَثَلِ الْعَنكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتاً وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنكَبُوتِ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ»(عنكبوت:۴۱)؛ داستان آنان كه جز خدا دوستاني گرفته‌اند مانند داستان عنكبوت است كه خانه‌اي ساخته است و هر آينه اگر مي دانستند، سست‌ترين خانه‌ها خانه عنكبوت است.چون سستي خانة عنكبوت براي همگان قابل درك بوده، به آن مثال زده است. بنابراين مثل آوردن، كاري عاقلانه است و استحيا و خجالت در مورد آن روا نيست.
قمر داراى بيست و هشت منزل است و هر روز، قمر در يك منزل از اين منازل مى باشد و چون اين منازل را طى مى كند چهارده منزل كامل در ميان ماه و آفتاب واقع مى شود. و به تدريج كه از آفتاب دور مى شود نورش بيشتر مى شود تا پس از طى چهارده منزل كه در مقابل آفتاب قرار مى گيرد و اين حالت را بدر گويند و چون از مقابل ماه بگذرد نورش كمتر مى شود تا به هلال تبديل شود. ماه در طى منازل خود هنگامى كه از مقابل آفتاب دور و به آن نزديك مى شود نور آن كمتر مى شود تا مثل حالت اوليّه همچون چوب خشك خوشه خرما هلالى و قوس دار مى شود. و اين افزونى و كاهش نور ماه به واسطه حكمت خداوند است كه همانا او دانا و آگاه است.
در طبيعيات فلسفه افلاك مجسمه حقيقى و آسمانهاى جسمانى واقعى تلقى شده است . و فلك را جسم شفاف مى دانند كه حاجب ماوراى خود نيست , چنان كه همه كواكب ثوابت و سيار مرئى اهل زمين مى گردند .
افلاك مجسم بطور كلى نه فلك اند , و بعد از تجزيه بيست و چهار فلك مى شوند . فلك نهم را فلك حركت اولى دانسته اند , و فلك هشتم را فلك حركت ثانيه ثوابت , و هفت فلك كلى ديگر را براى حركات گوناگون هفت كوكب سيار . هر يك از اين هفت فلك كلى بدين گونه تجزيه مى شود : زحل و مشترى و مريخ و زهره هر يك را سه فلك است , و شمس را دو فلك است , و هر يك از عطارد و قمر را چهار فلك , كه مجموع بيست و چهار فلك است , ده فلك موافق مركزند - يعنى مركز آنها با مركز زمين يكى است - , و هشت فلك خارج مركز كه مركز آنها خارج از مركز زمين است , و اوج و حضيض كوكب , از اين فلك خارج مركز است . و شش فلك تدويرند