«اموات» و «حيات»، بلكه فعليات را، چه كمالات اولى و چه ثوانى، از صقع حق ببين، نه مفصول و فقرائى بسته به او، نه اغنيا. و به تحقيق بگو: او هست. و مبين بلند و پست، بلكه استيفاء حساب موادّ و هيولاى مجسّمه را بكن، و ببين كه فعليّت امتداد و فعليّت قوّه هم، ظلّ نورحق است.
اين خشت كه بيني دست سر شعرمان بود
اين خاك كه زير پايت مثل تو جسم جان بود
اين گوشه خرابه شاهان دودمان بود
مانند تو هزاران جانا در اين جهان بود
كاري بكن كه عمرت بيهوده سر نگردد
در گوشه نيستان باران گوهر نگردد
از صحبت ضعيفان كس باخبر نگردد
طهارت قلب از تقلّبي كه تابع تشعب است و تشعب نيز به سبب تعللاّتي است كه موجب تشتت عزم و اراده مي گردد و قلب را همّ واحد بايد. امير المؤمنين «عَلَيهِ السَلام» فرمود: قلوب العباد الطّاهره مواضع نظر الله سبحانه فمن طهر قلبه نظر الله اليه...»
مؤمنان در آيت از اللَّه هر سه ميخواهند كه نه هر كه راه ديد در راه برفت، و نه هر كه رفت بمقصد رسيد. و بس كس كه شنيد و نديد و بس كس كه ديد و نشناخت و بس كس كه شناخت و نيافت.
گه شانه كش طرهٔ ليلا باشي
گه در سر مجنون همه سودا باشي
گه آينهٔ جمال يوسف گردي
گه آتش خرمن زليخا باشي
من، پس من عين تو و عين اوست و نيز من عين تو و عين او نيست. نسبتها گوناگون مى‌شوند. در اينجا درياهايى خيزنده است كه ژرفا و كرانه ندارند. به عزت پروردگارم سوگند، اگر شما آنچه را من در اين زرپاره‌ها، آوردم، مى‌شناختيد، جاودانه طرب مى‌كرديد و نيز دچار چنان بيم و هراسى مى‌شديد كه هيچ كس را با آن ايمنى نيست.
خدا بى‌نياز از دلالات است و دليل بر حق (خدا)، وجودِ حق است در عين‌ِ وجودِ «ممكن» براي ممكن، از حيث آنكه وجودش، وجودِ عين‌ِ حق است، نه از حيث آنكه او موجود از حق است يا نيازمند به حق .
همه اشياي موجود در عالَم اَجرام اَثيري و عنصري اَعمّ از افلاك و ستارگان و مركباتِ عالَم عناصر، همه مِثال و ظِلّ جواهر نوراني مجرّدي هستند كه در عالم اَنوار جاي دارند و نور و ضياي عَرَضي اينها، شبح مثالي از نور و ضياي واقعي و ذاتي آنهاست.
عالمِ «صُور معقّله» ظلماني و نوراني كه از آن به «عالَم مِثال و خَيال» هم تعبير مي‌كنند، و اين عالم بسيار وسيع و نامتناهي است كه آن را «اقليم هشتم» نيز مي‌نامد كه شامل شهرهاي «جابلقا» و «جابلسا» و «هورقليا» است.
عالَمِ «بَرزخيات يا عالَم مُلك و جسم» كه همان عالَم اجسام اعم از اجسام فلكي از قبيل كواكب و عناصر است كه بسياري از فيلسوفان از اين عالَم به «عالَم طبيعت» ياد كرده‌اند.